Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

och-moq

Aytilishi

Etimologiyasi

OCH- ’ochiq holatga keltir-’. Qori tugunchani o ch i b, oʻrikdan ikkitasini Siddihjonga uzatdi (Abdulla Qahhor). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli ach— tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 353; Devon, I, 176; DS, 3); hozirgi oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: ach- > âch-.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yoʻlni toʻsib turgan narsani bir tomonga surib, koʻtarib qoʻyib, kirish yoki chiqishga imkon tugʻdirmoq. ◆ Darvozani ochmoq. Derazani ochmoq. Eshikni ochmoq. m ◆ Oʻgʻillarga tayinlab qoʻygan edim, borib darvozani lang ochishdi. M. M . Doʻst, Lolazor.

2 Olish-qoʻyish yoʻlini, ogʻzini bekitib turgan tiqin, qopqoq, qulf va shu kabilarni koʻ-tarib, surib qoʻymoq, ipini boʻshatmoq, yechmoq yoki olib tashlamoq. ◆ Chemodanni ochmoq. Shishaning ogʻzini ochmoq. Qopni ochmoq. n ◆ U [Ahmadjon] eshik yoniga choʻnqayib oʻtirdi-da, miltigʻining zatvorini bir necha marta-ba ochib yopdi. A. Qahhor, „Oltin yulduz“ . ◆ Qori tugunchani ochib, oʻrikdan ikkitasini Si-diqjonga uzatdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chi-rokdari“ .

3 Oʻralgan, qoplangan, panalangan yoki koʻmilgan narsalarni bekitib, oʻrab, qop-lab turgan narsadan xoli qilmoq, yalan-gʻochlamoq. ◆ Tok ochmoq. Koʻkrakni ochmoq. n ◆ [Gulandom] Atlas koʻylakning keng yengini tirsakka qadar shimarib.. goʻzal bilaklari-ni ochib, dutorni chertdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Hamma kulib yubordi, Koʻrpani bir oz ochib qaragan Gulshan ham.. ichi qotib kuldi. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ . ◆ Tabib ketdi, Otabek telbalarcha yugurib, Kumush-ning boshiga keldi, yuzini ochib, manglayini bosdi va oʻpdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

4 Koʻtarmoq, surmoq yoki olib tashlamoq (parda, niqob va shu kabilarni). ◆ Pardani ochmoq.

5 Toʻsiqni, gʻovni olib tashlamoq, ta-qiqni bekor qilib, oʻtish, yurish uchun im-kon bermoq. ◆ Yoʻlni ochmoq. Chegarani ochmoq. m ◆ Mirvali, Jayrona qochib ketgandan keyin, yoʻlni portlatib, boshqa tomondan yoʻl ochgan edi. S. Ahmad, „Jimjitlik“ .

6 Biror narsaning harakatiga yoʻl ber-moq, yoʻl qoʻymoq, qoʻyib yubormoq, boʻshat-moq. ◆ Gazni ochmoq. Joʻmrakni ochmoq. am Yana kechagidek suvni ochib, oʻzi urib ketdi, deb oʻltiradigan boʻlsang, sen mendan yaxshilik kutma! N. Safarov, „Uygʻonish“ .

7 Yozmoq, yoymoq, kermoq (taxlangan, buklangan, yigʻilgan, yumilgan narsalar ha-qida). ◆ Zontikni ochmoq. Kaftini (qoʻlini) ochmoq. Qanotini ochmoq. Yomondan qoch, yaxshi-ga quloch och. Maqol . ■■ ◆ Kumush ayvon tomonga qaytar ekan, oshiqib xatni ochdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Rejissyor yana daftari-ni ochib, bir nimalarni yozib qoʻydi. A. Qahhor, „Kartina“ .

8 Qurib, solib, bitirib, ishga tushir-moq; rasmiy ravishda ishga tushirmoq. ◆ Mak-tab ochmoq. Sanatoriy ochmoq. Yangi yoʻl och-moq. Koʻrgazmani ochmoq. am [Hasanali] ..gu-zardan baqqollik doʻkoni ochgan edi. A. K, „o-diriy, Oʻtgan kunlar“ . ◆ Meni gʻaflat uyqusi bosmagan boʻlsa, nega bir gazlik paxsani ke-sar emishlar-da va boshimdan tuynuk ochar emishlar-da, men hech narsa sezmas emishman! A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

9 Yangi bir narsa yaratmoq; kashf etmoq, topmoq. ◆ Yangi yulduz ochmoq. Kon ochmoq. yash Axir siz bilan biz katta ish qilyapmiz, oʻzbek xotin-qizlari hayotida butun bir davr och-yapmiz. A. Muxtor, „Opa-singillar“ .

10 Koʻpchilik ishtirokida biror ishni boshlab bermoq, boshlab yubormoq; ochiq deb eʼlon qilmoq. ◆ Munozara ochmoq. Mitingni ochmoq. n ◆ Oʻzbek oyim kora kiyib, taʼziya ochdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Majlisni Ibrohimov ochdi va kun tartibini eʼlon qildi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Buvisi aza ochib, hovlida xotinlarning chuv-vos yigʻlagani hamon qulogʻida. Mirmuhsin, „Qahramonnoma“ .

11 Narsa, voqea, hodisa va shu kabilarning qan-daydir tomonlarini yoritib bayon, oshkor

qilmoq, anikdamoq. ◆ Masalaning mohiyatini ochmoq■ Asar kahramonlarining xarakterini ochmok. Hakikatni ochmok■ Gapning tagini gap ochar. Maqol .

12 Ochiq izhor qilmoq, maʼlum qilmoq, aytmoq. ◆ Yoʻlchi aksar vaqt, ishdan kutulgach, u [Qoratoy] bilan vakt kechirar, qaygʻusi-ni, sevinchini unga ochar edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Agar ular [Teshaboylar] bu mak-sadlarini ochib aytmayotgan boʻlsalar, balki bunda bir sirlari bordir. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

Gap ochmoq Gap boshlamoq; biror voqea, hodisa, narsa yoki kishi haqida ran bosh-lamoq. Yuragini (yoki dardini) ochmoq Yurak-dagi qaygʻu-hasratini, orzu-umidlarini, tilak-istagini bildirmoq. ◆ Kimga suyansam, dardimni ochsam, u ham menga oʻxshagan chiqa-di. S. Ahmad, „Ufq“ .

13 Fosh qilmoq, hammaga maʼlum qil-moq. ◆ Jinoyatni ochmok■ Kamchiliklarni ochmoq. Sir(ning) uchini soʻz ochar. Maqol . ◆ Ola tovuk somon sochar, oʻz aybini oʻzi ochar. Maqol . ◆ sht "Yoʻk, bunda bir sir bor. Men bu ishni, al-batta, ochaman", deb oʻylar edi Nuri. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

14 tar. Paranji tashlatmoq, paranji-siz yurishga imkon yoki ruxsat bermoq. ◆ Mulla Norkoʻzi jahl bilan uning [xotinining] alamini bosmoqchi boʻldi: -E, ha,zi men seni ochaman deb yuribman-ku. A. Qahhor, „Mayiz yemagan xotin“ . ◆ Yaqin orada xotin-kizlarning yoppa ochilishini tashkil qilish kerak, tushundingizmi? S. Zunnunova, „Olov“ .

15 Husniga husn qoʻshmoq, goʻzallashtir-moq, koʻrk bermoq. ◆ Lovullagan gshtm uyni juda ochib yubordi. Kiyim kiz husnini yanada ochibdi. Er yuzini yer ochar, yer yuzini er ochar. Maqol .

16 Kuchaytirmoq, rivojlantirmoq, oʻs-tirmoq. ◆ Kishi fikrini kitob ochadi. Ish ishtaha ochar, dangasa ishdan qochar. Maqol . ■■ ◆ Maktab, anjuman borgʻil, unda fikr ochib gohi, Ilmu fan tigʻi birlan jahl bagʻrini kon ku/7. Hamza .

17 Tuxum bosib, undan joʻja chiqarmoq. ◆ Tovuk oʻnta joʻja ochibdi. Musicha bola ochibdi. m ◆ -Biz yorugʻ dunyoni koʻrish uchun tugʻilganmiz, Turgʻunoy!— dedi Maston. - Biz tovuk emasmizki, qanday tuxum bostirsa, shuni ochib chiqarsak. A. Qahhor, „Maston“ .

Amerika ochmoq s. t. Allaqachon maʼlum boʻlgan narsalarni yangilik deb eʼlon qil-moq. Biqiningdan (yoki qulogʻingning tagi-dan) darcha ochib qoʻyaymi q. darcha. Ochdi qil-

moq Kim haq, kim nohaqligini koʻpchilik oʻrtasida hal qilmoq. ◆ Butun gaplarni orada ochdi qilmasak, taʼna-tavbalardan qutul-maydiganga oʻxshayman. H. Nazir, „Oʻtlar tu-tashganda“ . Fol ochmoq Taxmin qilmoq; biror holat, hodisa yoki narsa haqida asossiz gapirmoq. ◆ Odamlar aniq bir tasavvurga ega boʻlmagani uchun, har kim oʻz holicha fol ochardi. N. Safarov, „Olovli izlar“ . Qorni ochmoq Ochiqmoq, och qolmoq. Qoʻriq ochmoq Yer oʻz-lashtirmoq; foydalanilmagan yerga ekin ek-moq. ◆ Qoʻriqlar ochilib, hali sizot suvlar oqib ketadigan quvurlar yotqizilmay turib, ular-ga ham chigit ekildi. M. M . Doʻst, Lolazor.

Sinonimlari

Antonimlari

ОЧМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Feʼl

ochmoq ochmoq

Turkcha: açmak

Ruscha _ru

ochmoq
1 открывать, раскрывать, отворять; вскрывать; отпирать; ◆ derazalarni ochmoq открывать окна; ◆ qulfni ochmoq отпирать замок; kitobning oʻninchi betini oching откройте книгу на десятой странице; ◆ yoʻl ochmoq открывать путь; расчищать дорогу; пробивать путь;
2 открывать, вводить в действие; положить начало; ◆ vistavkani qachon ochmoqchisiz? когда вы намерены открыть выставку?; yangi maktab ochdik мы открыли новую школу; ◆ bahs ochmoq начинать дискуссию, вступать в спор; gap (или soʻz) ◆ ochmoq намекать, затрагивать (что-л. в разговоре); начинать разговор (о чем-л.); ◆ bay ochmoq делать почин (при продаже); ◆ oʻt ochmoq открывать огонь, начинать стрельбу, обстрел;
3 перен. открывать, разоблачать, вскрывать; ◆ birovning sirini ochmoq 1) выведывать чьи-либо тайны; 2) разглашать чью-либо тайну;
4 открывать, обнаруживать устанавливать; ◆ yangi qonuniyat ochmoq открывать новую закономерность; ◆ yangi yulduz ochmoq открывать новую звезду;
5 выводить (птенцов); tovuq joʻja ochdi курица вывела цыплят;
6 разворачивать, распечатывать; откупоривать, разрывать, откапывать; ◆ paketni ochmoq разворачивать, распечатывать пакет; ◆ shishani ochmoq откупоривать бутылку; ◆ tok ochmoq откапывать виноградные лозы (весной);
7 открывать, снимать преграды, запрещения и т. п.; yoʻl ochmoq открывать путь; ◆ chegarani ochmoq открывать границу; ◆ gaz ochmoq открывать газ, пускать газ (в горелку); ◆ joʻmrak ochmoq открывать кран, пускать воду;
8 объявлять открытым, начинать; ◆ munozara ochmoq начинать дебаты; ◆ miting ochmoq открывать митинг;
9 перен. раскрывать, разъяснять; ◆ mohiyatini ochmoq раскрывать суть (чего-л.); gapning tagini gap ochar посл. скрытый смысл слова разъясняет слово;
10 украшать, придавать красоту; yangi gilam uyni juda ochib yubordi новый ковёр очень украсил комнату; er yuzini yer ochar, yer yuzini er ochar посл. земля (работа над землёй) украшает мужчину, а мужчина - землю (в пословице игра слов);
11 развивать, усиливать, придавить; kishi fikrini kitob ochadi мысль человека развивает книга; ish ishtaha ochar, dangasa ishdan qochar посл. работа развивает аппетит, а лентяй от работы бежит;
12 ист. открывать лица, раскрепощать (женщин), помогать женщинам сбрасывать паранджу; ◆

koʻngil ochmoq веселиться; радоваться;◆ koʻnglini ochmoq развеселить; развлечь; ◆ fol ochmoq гадать; ◆ suv ochmoq увлажняться, выделять из себя жидкость; qatiq suv ochib ketibdi кислое молоко село; ◆ qoʻriq ochmoq 1) поднимать целину; 2) проложить путь; ◆ koʻzini ochmoq 1) раскрыть (кому-л.) глаза (на кого-что-л.); 2) просветить; koʻz ochib koʻrgan xotin первая жена; koʻz ochib koʻrgan er первый муж; qornim ochdi я проголодался.

ochmoq