ona

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

o-na

Etimologiyasi

ONA ’xotin kishi oʻz tuqqan bolasiga nisbatan’. O n a doim bolasining tashvishi bilan yashaydi. Qa-dimgi turkiy tilda ham ngunday maʼnoni anglatgan bu soʻz ana tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, I, 279; Devon,I, 119; DS, 43); oʻzbek tilida bu soʻz boshlanishidagi a un-lisi â unlisiga, soʻz oxiridagi a unlisi ä unlisiga almashgan: ana > ânä.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Farzandi yoki farzandlari boʻlgan xotin (oʻz tuqqan farzandlariga nisbatan); bolali xotin. ◆ Koʻp bola,sh ona. Bola yigʻlamasa, ona emchak bermas. Maqol . ◆ Erka tutsa onasi, taltayadi bolasi. Maqol . n ◆ Qiz ertalab turib, darrov onasiga razm soldi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Ona tili Bolaning goʻdaklikdan katta-larga taqlid qilib oʻrgangan tili, tugʻma til (odatda gapiruvchi shaxe mansub boʻlgan xalq tili). Onayi zor, onaizor Mehribon, gʻamxoʻr ona; onaning mushtiparligini, mushfiqligini, mehribonligini ifodalash shakli. ◆ Onayi zor emasmi, ustunni ushlagancha.. bola-sining tovushi kelayotgan tomonga termilib qoldi. Oydin, „Mardlik — mangulik“ . ◆ Tosh-kentdan kelgan xat onaizor yuragiga gʻulgʻula soldi. Mirmuhsin, „Umid“ . ◆ -Bolam, — dedi-yu, onaizor yana olamga tinchlik tilaydi: -Ona-lar.. gʻam chekmasin, osmonimiz musaffo boʻlsin. Onang urgilsin q. oʻrgilmoq. Onasi etn. Erning oʻz xotiniga uning ismini aytmay murojaat etish shakli. ◆ Hoy, onasi, suyunchini choʻz. E. Rahim, „Yangi qadam“ . Qayin ona ayn. qaynana. Qahramon ona Unta va undan ortiq bola tugʻib voyaga yetkazgan onalarga berila-digan faxriy unvon.

2 Oila boshligʻi, tarbiyachisi. ◆ Bularuchun alohida qozon osilarmidi. Siz hammasining onasi, u kishi — ota. Usta bolani juda yaxshi koʻradilar. A. Qahhor, „Tomoshabogʻ“ .

3 Keksa ayollarga hurmat yuzasidan ularning nomiga qoʻshilib ishlatiladi, maye. ◆ To-jixon ona, Norjon ona.

4 Keksa ayollarga hurmat bilan murojaat etish formasi.

5 Bola tuqqan jonivor. ◆ Toychoqning onasi. Ona qoʻy. Yaxshi buzoq ikki onani emar. Maqol . ◆ yash Ona ari urugʻlagandan keyin bir sutkada 1500—2000 tagacha tuxum qoʻyadi. "Fan va turmush" .

6 koʻchma Yaratuvchi, vujudga keltiruvchi. ◆ Yer — hayotning onasi.

Gapning onasi Gapning poʻskallasi, boʻlgan-turgani, haqiqati. -Otangizga rahmat, Yusvali togʻa! — dedi boshini qimirlatib Meli polvon. — ◆ Gapning naq onasini ayt-dingiz-qoʻydingiz. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . Ona Vatan (yoki yurt) Kishi tugʻilib oʻsgan, u-ning uchun muqaddas sanalgan mamlakat. ◆ Yana koʻngli ona yurtini, baland togʻlar, koʻm-koʻk yaylovlarni qoʻmsab, bagʻrini zax yerga berib yotib oldi. S. Anorboyev, „Hamsuhbatlar“ . Ona suti ogziga keldi q. ogiz. ◆ Voy-voy, Gulnora singlingni Azizboynikidan olib chiqqunimcha naq ona sutim ogʻzimga keldi. N. Safarov, „Sharq tongi“ . Ona sutiday pok (yoki halol) Hech qanday nopoklik, qalbakilik aralash-magan, kishining oʻz peshona teri evaziga kelgan. ◆ Pulni osadim, mingmarta roziman, sizga ona sutiday halol boʻlsin. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Ona tuproq Kishi tugʻilgan joy. ◆ Keyin bilsam, xuddi oʻsha bir quloch yer mening ona tuprogʻim ekan. A. Obid-jon, „Akang qaragʻay Gulmat“ . Ona xalq Kishining oʻzi mansub boʻlgan xalqi. ◆ Bechora emas, yoʻq, koʻngli sutday pok, ammo koʻp jabru jafo chekkan mening ona xalqim bugun maʼnaviy madadga juda-juda tashna. Gazetadan . Ona qizim Erkalatish, alqash maʼ-nosida qoʻllanadigan ibora. ◆ Shunday ekan, men senga yomonlikni ravo koʻrmasman, ona qizim. T. Ashurov, „Oq ot“ . Onadan tugʻma boʻ-lib Har qanday kasallikdan yoki balo-qazolardan xoli boʻlib, aslidagiday; sogʻ-lom, hech narsa koʻrmaganday. ◆ Buoʻzgarishdan keyin onadan tugʻma boʻlib, yengil tortdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Onasi oʻpmagan qiz Begona qoʻl tegmagan, pok, iffatli qiz; bokira. ◆ Puling boʻlsa, onasi oʻpmagan malika qizlar sanga quchoq ochadi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Onasini koʻrsatmoqTaʼzirini bermoq, jazolamoq. ◆ Ustozim ikkimiz la-boratoriyaga oʻtib olib, shunaqangi sehrli dorilar yasaylikki, ey iblis, endi onangni uchqoʻrgʻondan koʻrasan. X. Toʻxtaboyev, „Shirin qovunlar mamlakati“ .

Antonimlari

ОНА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

ona

• Olmoncha: Mutter
• Inglizcha: mother
• Fincha: äiti
• Fransuzcha: mère
• Portugalcha: mãe, mamãe
• Ruscha: мать (mat'), мама (mama)
• Turkcha: anne
• Yoqutcha: ийэ

Ruscha _ru

ona
1 мать; // материнский; ◆ tuqqan ona родная мать; ◆ onasi мать (обращение мужа к жене, имеющей детей); ◆ bola yigʻlamasa, onasi emchak bermas посл. (букв. если ребёнок не плачет, мать ему грудь не даст) дитя не плачет - мать не разумеет; ◆ onayi zor любящая мать, заботливая мать; ◆ oʻgay ona мачеха; ◆ ona tili родной язык; ◆ koʻp bolali onalar многодетные матери; ◆ qahramon ona мать-героиня; Ona Vatan Родина-мать; ◆ katta ona обл. бабушка; ◆ ona-bola 1) мать и сын (или дочь); 2) самка и детёныш; ◆ ona-bolali qalamtarash перен. перочинный нож с двумя лезвиями;
2 прибавляется к именам собственным женским при почтительном обращении к ним, напр. ◆ Xoji ona матушка Хаджи;
3 матушка, мамаша (обращение к старушке);
4 матка (самка); ◆ ona asalari пчелиная матка; ◆ onaning koʻngli bolada, bolaning koʻngli dalada посл. (букв. мать думает о ребёнке, а ребёнок - о поле) мать думает о дитяти, а дитя - как бы поиграти; ◆ ona qoʻy овцематка; ◆ yaxshi buzoq ikki onani emar посл. хороший теленок двух маток сосет; ◆ 

• onadan tugʻma boʻlib как вновь на свет народился (избавился от болезней, забот и др.); ◆ ona sutiday pok (или halol) чистый, как материнское молоко (честный, свободный от всякой скверны, заработанный честным трудом и т. п.).