ortiq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

or-tiq

Etimologiyasi

ORTIQ I 'maʼlum meʼyordan koʻp’, ’ziyod’. Shamol— lash bir haftadan o r t i q davom etdi. Bu sifat qadimgi turkiy tildagi ’meʼyordan koʻp boʻl-’ maʼnosini anglatgan art- feʼlidan (Devon, III, 430; DS, 55) -(u)q qoʻshimchasi bilan yasalgan (Devon, I, 124; DS, 57), oʻsha davrlardayoq u unlisi ï unlisiga almashgan (ДС, 57); oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan, ï unlisi — ning qatgiqlik belgisi yoʻqolgan: art- + uq = artuq > artïq > ârtiq.

ORTOQ II ’badanda, biror aʼzoda odatdagidan tashqari oʻsimta'. Ukamning chap hulogʻida o r t i gʻ i bor. Bu ot oʻzbek tilida ârtiq I sifatidan maʼno ta — raqqiyoti asosida oʻsib chiqqan: ’belgi’-> 'shunday belgi deb qaraladigan jism’.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

I rvsh. 1 Belgili miqdordan, meʼyordan ziyod; oshiq, koʻp. ◆ Yigʻilishga yuzdan ortiq kishi keldi. yat Adolat kasalxonada bir oydan ortiq yotdi. S. Zunnunova, „Gulxan“ . ◆ Ellikdan ortiq duradgor faqat belkuragu ketmonga sop yasash bilan ovora. S. Ahmad, „Ufq“ . Ellikboshi

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ Darrov hovlini oʻz bahosi-dan ancha ortiqqa olibdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Ortigʻi bilan 1) oshigʻi bilan, oshirib; belgilangan miqdordan ham koʻpaytirib. Reja ortigʻi bilan bajarildi; 2) koʻp de-ganda, juda borsa, nari borsa. Bu maqola, ortigʻi bilan, oʻn bet boʻladi.

2 Meʼyoridan yoki keragidan oshiq, had-dan tashqari. ◆ Ortiq darajada qaygʻurmoq. Haddan ortiq kulmoq. shsh Har holda, Tosh-kent aholisi Azizbek istibdodidan ortiq toʻydi, kimdan koʻmak soʻrashni ham bilmay-di! A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

3 (ch.k. bilan, faqat qiyoslashda) Ziyod, yaxshi, afzal, aʼlo. ◆ Uning sendan ortiq joyi yoʻq. Seni jonimdan ortiq sevaman. Aqldan ortiq boylik yoʻq. Maqol . ■■ ◆ Oʻzingiz ham, kelin oyim tekkanida, Gʻaffordan ortiq emasdingiz-ku! S. Zunnunova, „Koʻkchiroqlar“ . Tegsa arziydirgan yigit. Bundan ortigʻini toparmidim, dedim, koʻngil qoʻydim. Oydin, Sadagʻang boʻlay, komandir. -Zulm, xoʻrlanish, haqorat shunchalik boʻlar, Qoratoy aka! Bundan ortigʻini kallam sigʻdirmaydi, — gʻazab-dan titrab gapirdi Yoʻlchi. Oybek, Tanlangan asarlar.

Oʻlsa oʻligi ortiq Ikki narsani oʻzaro qiyoslashda qoʻllanadigan ibora: hatto oʻligi afzal, ziyod. ◆ Bir hisobda har qadamda ming bitta vaʼda berib, sal narsaga yigʻlab yura-digan yigitlardan Shukrulloning oʻlsa oʻligi ortiq. "Yoshlik" .

4 Kuchli, zoʻr. ◆ [Xolisxon:] Haqiqat: ishq oʻti ortiq ekan doʻzax oʻtidankim, Kuyib bagʻrim, kulim koʻklarga sovrilganga yigʻlay-man. Hamza, „Paranji sirlari“ .

5 Boʻlib oʻtgandan, koʻrilgandan, kechi-rilgandan tashqari, undan oshiq. ◆ Ortiq chora yoʻq edi. U, istar-istamas, Gulnordan voz kechdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Bu toʻgʻrida [Yusufbek hoji haqida] ortiq bahs qilinmadi va soʻz boshqa xususlarga oʻtdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ [Badriy:] Men bunday haqoratga ortiq chidolmayman! 3. Said, „N“ . Safarov, Tarix tilga kirdi.

6 Ortiqcha, behuda, oʻrinsiz. ◆ Yomonning bir qiligʻi ortiq. Maqol . m ◆ Xudo oʻsha qora kun-ni ham ortiq koʻrib, qahriga oldi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

or-tiq

Etimologiyasi

II 1 Badanda yoki biror aʼzoda boʻrtib, oʻsib chiqqan joy (koʻpincha tugʻma boʻladi). ◆ Oʻng qoshi ustidagi kichkina ortiq ham quruq qolmadi, qop-qora xol boʻlib, ti-niq yuzda "mana men" deb oʻz rassomini qu-vontirdi. Oydin, „Koʻngil toʻldimi, yaxshi yigit“ . U [rais

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

har gal biznikiga kelganda, ortigʻi bor dagʻal qoʻllari bilan yelkamga qoqib, xafa boʻlma, Nabi.. der edi. S. Ahmad, Oydin kechalar.

2 Ortiq (erkaklar ismi).

Antonimlari

ОРТИҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

ortiq
1 лишний, излишний; // излишне; больше, свыше; ◆ biror narsaning ortiq qismi лишняя часть чего-либо; ◆ uch kun ortiq лишних три дня; на три дня больше; ◆ mitingga mingdan ortiq kishi qatnashdi в митинге участвовало свыше тысячи человек; ortigʻi bilan 1) самое большее, не более, максимум; 2) с превышением; planni ortigʻi bilan bajarmoq перевыполнять план; выполнять план с превышением;
2 больше, дольше, впредь; дальше; ◆ men ortiq kuta olmayman я не могу больше ждать; ◆ bu kamchiliklarga ortiq chidab boʻlmaydi нельзя дальше терпеть подобные недостатки;
3 лучше, предпочтительнее; ◆ ortiq koʻrmoq (или bilmoq) предпочитать, оказывать предпочтение; считать лучшим; ◆ men uni jondan ortiq koʻraman он мне дороже жизни; ◆ u sendan ortiq emas он не лучше тебя; ◆ uning sendan ortiq joyi (или eri) yoʻq у него нет преимуществ перед тобой; он не лучше тебя;
4 нарост (на теле человека);
5 Артык (имя собств. мужское); ◆ 

• ortiq darajada в высшей степени, очень, очень сильно; ◆ men ortiq darajada xursandman я очень рад; я бесконечно рад.