oy

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

oy

Etimologiyasi

OY 'Yerning yoʻldoshi’; 'yilning oʻn ikkidan bir qismi’. Ulfatlar har o y n i n g uchinchi shanbasida toʻplanishadi. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot a:y tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, I, 98), oʻsha davrlardayoq a: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ПДП, 355; DS, 24); oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: a:y > ay > ây.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 (O — katta) astr. Kuyoshdan nur olib, yogʻdu sochuvchi samoviy jism, Yerning tabiiy yoʻldoshi. ◆ Oʻn toʻrt kunlik oy. Toʻlin oy. Oy nuri. Oy chiqdi. Oy botdi. Oyning yuzidagi dogʻlar. Oyning Yer atrofida ayla-nishi. Oyni etak bilan yopib boʻlmaydi. Ma-qol . ■■ ◆ Kechki gullar ochilib turibdi. Koʻkda tanho oy kezmoqda. I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

Oy yuz Chiroyli yuz, goʻzal yuz. ◆ Oy yuzing qora chimmat zulmidan qutultirgʻil. Chiq qorongʻi turmushdan, nur ichinda javlon qil. Hamza . Oy desa — oyga, kun desa kunga oʻx-shaydi Juda goʻzal, juda ham chiroyli.

2 Astronomik yilning oʻn ikkidan bi-riga - Oyning Quyosh atrofidan bir marta aylanib chiqish muddatiga yaqin vaqt ora-ligʻi; oʻlchov birligi: 28, 29 30 yoki 31 kunlik davr. ◆ Oy boshi. May oyi. Bir yil — oʻn ikki oy. Bu orada uch oy oʻtdi. Yoz oylari ham oʻtib ketdi. Oyning oʻn beshi qorongʻi boʻlsa, oʻn beshi yorugʻ. Maqol . ◆ yash Oʻgʻlim bechora oy oʻtmasdan boʻzchining mokisidek qatnab tursa. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Oydan oy, kundan kun oʻtib Ancha vaqt oʻtib. ◆ Oydan oy, kundan kun oʻtar daryodil, Menga tanho boʻlgan sen yoʻqsan mohim. Habib Ab-dunazar, „Anjir guli“ . Oy-kun(lar) oʻtib Vaq-ti, umri, hayoti kechib. ◆ Shu yoʻsin oromsizlik va besaranjomlik ichida [Otabekning] oy-kunlari oʻtib turar edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

3 Uch-toʻrt kunlik oy shaklidagi bezak yoki belgi. ◆ Mezana ustidagi oy.

4 Ayollar ismi tarkibiga kiradi yoki ayol-lar nomiga qoʻshilib, erkalash, hurmatni bildiradi. Mac.: ◆ Oyposhsha, Oyqiz, Oytoʻti, Oynisa; Tursunoy, Shirmonoy, Qunduzoy.

Oy borib, omon kel Safarga ketayotgan kimsaga yaxshilik tilab aytiladigan ibora, oq yoʻl tilash. ◆ U[Elmurod] yoʻlda ketar ekan.. "Oy borib, omon keling!" deb, oq yoʻl tilab qolgan Gulsumni xishtgacha oʻylab yotdi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . Oy koʻrmoq Hayz koʻrmoq. Oyi toʻldi Tugʻish vaqti yetdi. ◆ Kumushning oyi toʻlmasdanoq, u [onasi] beshik yasatish bilan mashgʻul edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Oy-kuni yaqin Tugʻish arafasida, oldida.

Antonimlari

ОЙ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Ot

oy (koʻplik oylar)

Tillar

• Ispancha: lua
• Inglizcha: moon
• Fincha: kuu
• Italyancha: luna
• Qozoqcha: ай (ay)
• Vyetnamcha: nga
• Yoqutcha: ый

Ruscha _ru

oy
1 луна, месяц; yangi (или yarim) ◆ oy молодой месяц, серп молодого месяца; ◆ toʻlin oy 1) полная луна; 2) полнолуние; ◆ oy chiqdi луна взошла; ◆ oy botdi луна зашла; ◆ oy tugʻildi луна народилась; ◆ oydek qiz луноликая (красивая) девушка; ◆ oy tutilishi (или kuyishi) затмение луны, лунное затмение; ◆ tugʻilgan oy - toʻgʻralgan moy погов. (букв. начавшийся месяц всё равно что мелко нарезанное сало) начавшийся месяц быстро пролетит; ◆ oyni atak bilan yopib boʻlmas посл. луну подолом не прикроешь; соотв. шила в мешке не утаишь; ◆ har kimniki oʻziga oy koʻrinar koʻziga посл. (букв. всякому своё кажется луною) своё не мыто, да бело; ◆ oy yuz красивое (прекрасное) лицо; // луноликая (эпитет красавицы);
2 месяц, луна (период между двумя новолуниями);
3 месяц (часть года);◆ may oyi май месяц; ◆ avgust oyidan (boshlab) (начиная) с августа месяца; ◆ oy boshi 1) начало месяца; 2) новолуние, ◆ oy oxiri конец месяца; ◆ u oydan bu oyga из месяца в месяц; ежемесячно; ◆ oyma-oy по месяцам; за каждый месяц; по счёту месяцев; ◆ oyma-oyiga hisob bermoq отчитываться по месяцам, за каждый месяц; ◆ oydan oy, kundan kun oʻtib (букв. по истечении месяца за месяцем, дня за днём) после долгого времени, через длительный промежуток времени;
4 полумесяц (украшение или узор в виде полумесяца);
5 входит как составная часть в имена собственные женские или прибавляется к имени собственному при почтительном или ласковом обращении к молодой женщине, девушке, напр. Oynisa, Oyqiz или ◆  Tursun oy, Hosiyat oy и т. д.; ◆ 

• Qizil Yarim oy jamiyati Общество Красного Полумесяца; ◆ oy borib, omon kel! благополучно съездить тебе!; ◆ yil oʻn ikki oy разг. круглый год; ◆ uning oy-kuni yaqin она на сносях; ◆ oy koʻrmoq менструировать, иметь менструации; ◆ oy oʻtov tikibdi (букв. луна построила юрту) вокруг луны появился светлый круг.
  

Norvegcha (bokmål) (no)

fikr, ovoz