qaymoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qay-moq

Etimologiyasi

QAYMOQ 'sutdan ajratib olinadigan quyuq yogʻli maqsulot'. Qaynim — haymogʻim, hayinsinglim — yurak dogim (Maqol). Eski oʻzbek tilida ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot qaymaq tarzida talaffuz qi-lingan (SSTGN, II, 34; КРС, 320; ТРС, 327); keyinchalik oʻzbek tilida birinchi boʻgʻindagi a unlisi ä unlisiga, q undoshi oldidagi a unlisi â unlisiga almashgan: qaymaq > qäymâq. Mahmud Koshgʻariy lugʻatida keltirilgan qa-yuqlandi ' qaymoqli boʻldi' soʻzidan koʻrinib turib-diki (Devon, III, 115), bu feʼl qayuq otidan —lan qoʻ-shimchasi bilan yasalgan; demak, qayuq soʻzi 'qaymoq' maʼnosini anglatgan. Qayuq soʻzini qaymoq soʻzi bilan qiyoslasak, har ikki soʻzning yasama ekani ayon boʻladi: qay- asosidan -(u)q, -maq qoʻshimchalari bilan yasalgan. Shundan maʼlum boʻladiki, qadimgi turkiy tilda 'yogʻli boʻl-' maʼnosini anglatgan qay— feʼli mavjud boʻlgan, qaymoq oti ana shu feʼldan —maq qoʻshimchasi bilan yasalgan: qay- + maq = qaymaq > qäymâq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Bir necha vaqt turgan, saq-langan sut betida paydo boʻladigan yoki sutdan separator yordamida yoki boshqa yoʻl bilan ajratib olingan quyuq, yogʻli maksu-lot. ◆ Quyuq qaymoq. Yaxshi sutning qaymogʻi sermoy boʻladi. v ◆ Sutdan qaymoq, qatiq, sariyogʻ tayyorlanadi. K. Mahmudov, „Oʻzbek tansiq taomlari“ .

Qaymoq bogʻlamoq 1) betida qaymoq qat-lami hosil boʻlmoq; 2) koʻchma beti qaymoq kabi parda bilan qoplanmoq. ◆ Suv qaymoq bogʻlabdi (yaʼni yupqa muz bilan qoplanib-di). Murabbo qotib, qaymoq bogʻlabdi. Qay-moq choy Qaymoq solingan choy, „qaymoqli choy“ . ◆ Shodimat.. astga artashtirtgan sa-riyoqqa nonni botirib, qaymoq choy btan rosa tushirdi. A. Muhiddin, „Oshnalar“ . Qay-mokdek yoqdi Juda maʼqul tushdi, juda yoqdi. ◆ Uning bu soʻzlari menga qaymoqdek yoqdi.

1 koʻchma Kishi yoki narsalarning eng yaxshi qismi, sarasi, asillari. ◆ Yigitlar-ning qaymogʻi frontda.. Lekin ish sustlash-gani yoʻq. S. Zunnunova, „Olov“ . -Juda soz, — ◆ qichqirdi Oʻsarjon. — Soʻzning qaymogʻi — tanqid! Oybek, „O“ .v. shabadalar.

3 koʻchma Biror ish, narsa va shu kabilarning natijasi, hosili, xullasi. ◆ Yerning qaymogʻi — mehnat qilganniki. Oybek, „O“ .v. shabadalar.

Qaymogʻini olmoq 1) sutning qaymogʻini ajratmoq; 2) koʻchma natijasini yoki xulla-sini olmoq. ◆ Bir yillik mehnatimizning qaymogʻini oladigan vaqt keldi.

4 s. t. Suv betiga yalpoq tosh yoki boshqa narsani otganda, uning bir necha bor suv betiga tegishi, shu tegishdan hosil boʻla-digan holat. ◆ Nodir bilan Muzaffar past-roqda kim koʻp "qaymoq" qilish oʻynashardi. Nodir.. yassiroq tosh olib, suv oqimiga qarata otar, tosh esa suv yuzida sakray-sakray, besh-olti "qaymoq" hosil qilardi. J. Abdullaxonov, „Toʻfon“ .

Antonimlari

ҚАЙМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qaymoq
1 сливки, каймак;◆ qaymoqdek yoqibdi (букв. понравилось, как сливки) очень понравилось; qaymogʻini olmoq прям. и перен. снимать сливки; ◆ qaymoq bogʻlamoq 1) устаиваться; покрываться сливками (о молоке); 2) покрываться салом, покрываться плёнкой;
2 перен. лучшая часть, цвет (чего-л.).