quloch

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qu-loch

Etimologiyasi

QULOCH ' yelka balandligida koʻtarib kerilgan ikki qoʻlning oʻrta barmoq uchlari oraligʻidagi uzunlik'. Eh— ha, bu yoh bir h u l o ch past, u yoh bir yarim h u l o ch chamasi baland boʻlsa, toza boʻlgan ekan ishlarimiz! (Mirzakalon Ismoiliy). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻzni (ДС, 464) Mahmud Koshgʻariy qol oti va a:ch- feʼlidan tuzilgan deb izoh-laydi (Devon, I, 340). Avvalo, qadimgi turkiy tilda ach-feʼli tarkibidagi unli qisqa, aksincha, qo:l soʻzi tar — kibidagi unli choʻziq boʻlgan; muhimi - ot va buyruq shaklidagi feʼldan tarkib topgan birikmaning bir soʻzga birlashuviga ishonish qiyin, bunday izoh "xalq etimologiyasi"ga oʻxshab ketadi. Aniq boʻlmasa-da, bosh-qacha izoh tarafdorimiz: bu soʻz qo:l oti bilan uch oti — dan tarkib topgan; keyinchalik o: unlisi u unlisiga, ikkinchi boʻgʻindagi u unlisi esa â uchxlisiga almashgan: qo:l uch = qo:luch > quluch > qulâch.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yelka balandligida kerilgan har ikki qoʻlning oʻrta barmoq uchlari ora-sidagi masofa (uzunlik oʻlchovi birligi sifatida). ◆ Bir quloch arqon. Uch quloch yogʻoch. yat Hasan soʻfi bu ahvolni koʻrib: -Eh-ha, bu yoq bir quloch past, u yoq bir yarim quloch chamasi baland boʻlsa, toza boʻlgan ekan ishlarimiz! — dedi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

Tili bir quloch Hech kim, hech narsadan tap tortmay, andisha qilmay, ogʻziga kel-ganini gapiraveradigan; tili uzun. -Hm, ogʻzaki botirlar, soʻllasinlar! — ◆ xonning mas-xaraomuz tovushi eshitildi. — Tillaring bir quloch.. S. Siyoyev, „Avaz“ . Quloch yozmoq (yoki yoy-moq) 1) ikki yoki bir qoʻlini yelka balandligida ochmoq. ◆ Alvasti qiyofasiga kirgan bir ayol.. qulochlarini yozgan holda koʻchaning chap tomoniga qarab yugura ketdi. Gʻ. Rasul, „Toʻngʻich oʻgʻil“ . ◆ Pirnafas aka qulochini yozib, kuchi boricha sanchqini otdi. J. Sharipov, „Xorazm“ . ◆ Polvon azamat qulochlarini yoyib, ogʻir kerishdi. J. Sharipov, Xorazm; 2) koʻch-ma keng tarqalmoq, yoyilmoq, avj olmoq, rivojlanmoq. ◆ Uy-joy qurilishi keng quloch yoydi. m ◆ ..proza hali keng quloch yozmagan davrlarda uning rolini poeziya bajarib kelgan. "OʻTA" . Daryo, anhor oqsin choʻl sari, Kuloch yozsin dunyo bogʻlari. Q. Muhammadiy. ◆ ..xalq deputatlarining tashabbusi ham keng quloch yoydi. Gazetadan; 3) asosan rvdsh. shak-lida — quloch yozib ayn. quchoq ochmoq q. quchoq. ◆ Kolxoz "oblastdan kelgan keksa, tajriba-li oʻqituvchi"ni quloch yozib qarshi oldi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Quloch otmok 1) qoʻllarini galma-gal suvdan chiqa-rib va botirib, oldinga harakatlanmoq (su-zishda). ◆ Mansur., oqimga qarshi quloch otib suzardi. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol; 2) koʻchma ayn. quloch yozmoq 2. ◆ Qiz temir qo-ziq bilan zang urdi, ovqatga chorlovchi sado uzoqlarga quloch otdi. T. Rasulov, „Sarbon“ . Qu-loch tortmoq maxs. Mahsi, etik kabilarning chokini tikishda ikki soʻzanga taqilgan ipni ikki tomonga qulochlab tortmoq. ◆ [Unsin] Tagiga kichkina kursi qoʻyib, oyoqlariga daz-gil chalmashtirib, epchil quloch tortardi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Quloch urmoq kam qoʻll. ayn. quloch otmoq 1. ◆ Anhor toʻla qon. Avaz lopillab oqib ketyapti. Quloch urib, sohilga intiladi. S. Siyoyev, „Avaz“ .

2 Qulochning ikki qoʻl uchi birlashgan holati; quchoq. ◆ Yerga choʻpni tiqib qoʻysang, koʻkarib, qulochga sigʻmas daraxt paydo boʻla-di. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ ..uyum-uyum toʻplab, keng qulochiga siqqancha koʻtarib.. tashimoqqa boshladi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

3 kam qoʻll. Oʻlchami keng, katta. ◆ U keng yagʻrinli, quloch koʻkrakli, butun dov jus-sasidan quvvat barq urardi. Oybek, „Navoiy“ . ◆ Stepan bulgʻori etikning quloch qadam-lariga zoʻrgʻa yetib yurardi. A. Muxtor, „Qora-qalpoq qissasi“ .

Antonimlari

ҚУЛОЧ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

quloch
маховая сажень (расстояние между концами средних пальцев вытянутых рук); ◆ bir quloch arqon верёвка длиной в одну маховую сажень; ◆ koʻz qulochi поле зрения; ◆ quloch yozmoq (или yoymoq) 1) разводить руки в стороны, раскинуть руки; 2) перен. принимать большие размеры, разворачиваться; распространяться; ◆ sotsialistik musobaqa keng quloch yoydi широко развернулось социалистическое соревнование; ◆ quloch otmoq 1) размахнуться; 2) перен. развернуться, получить широкий размах; ◆ quloch otib suzmoq плавать сажёнками; ◆ qulochingga qarab ketmon chop посл. (букв. работай кетменем, сообразуясь с размахом своих рук) соотв. по одёжке протягивай ножки.