tik

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tik

Etimologiyasi

TIK 'vertikal holatga ega'. Boboqul otaning nazari t i k qoya labida turgan oq uloqqa tushdi (Sunnatilla Anorboyev). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu sifat asli tiŋ tarzida talaffuz qilingan (Devon, III, 368), keyinchalik q un — doshi k undoshiga almashgan (КРС, 733; ЭСТЯ, III, 225): tiq > tik.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 Yuqoriga tikka yoʻnalgan yoki pastga tikka tushgan. ◆ Tik jarlik. Tik qir-gʻoq. n ◆ Faqat, sohil tik boʻlgani uchun, aravalarni olib chiqish benihoyat qiyin edi. Oybek, „Quyosh qoraymas“ . ◆ Boboqul otaning nazari tik qoya labida turgan oq uloqqa tushdi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ .

2 Yerdagi maʼlum nuqtaga nisbatan vertikal holatdagi tepa (yuqori) qism; tepada shunday holatli. ◆ Mingboshi shoshib, osmonga qaradi. Quyosh tik.. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Ammo oy tik koʻtarilganlikdan ziyo-ratxona ichi qop-qorongʻi edi. A. Qodiriy, „Utgan kunlar“ . ◆ Quyosh tik kelganda, Choʻli bobo hammani ovqatga chaqirdi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

3 Oyoqlari yoki asosi yerga tiralgan, vertikal holatdagi; tikka. ◆ Boʻsh qop tik tur-mas. Maqol . ■■ ◆ Qiisyuq husniga husn qoʻshgan qaddi raso teraklar tik qomatlarini magʻ-rur koʻrsatib turardilar. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ . ◆ Bularning orqasida tik turgan odamlar bir-birlariga zanjir bilan bogʻlab qoʻyilgan kabi zich va tigʻiz. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

4 Boʻyi (nisbatan) baland; boʻychan. ◆ Avval haligi tikroq qora bola, keyin boshqalari gʻoyib boʻldi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . ◆ Men sendayligimda, yoʻq, sendan tikroq boʻlsam kerak, maktabga qatnardim. S. Anorboyev, „Hamsuhbatlar“ .

5 U yoq-bu yoqqa burilmagan (ogʻmagan), toʻgʻri yoʻnalishli; toʻgʻri. ◆ Qishloq markaziga tik yoʻl tushdi. yat Katta tik ariq. Ikki labi togʻ-togʻ tuproq. I. Rahim, „Chin muhab-bat“ . ◆ Terak tagidan sholipoya boʻylab yoʻl bor. Chirchiqqa tik chiqadi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Oynisa kurt-kurt beda chaynayotgan otni.. bir lahza kuzatib turdi-da, tavakkal qilib, oxurga tik bordi. H. Gʻulom, „Toshkentliklar“ .

6 Gorizontal yuzaga, chiziqqa perpendikulyar holatli, yuqoriga tikka koʻtaril-gan yoki pastga tikka tushgan; vertikal.

Tik chiziq 1) vertikal chiziq; 2) perpendikulyar chiziq.

7 koʻchma (ayrim soʻzlar bilan qoʻllan-ganda) Tap tortmasdan, qoʻrqmasdan, dadil, toʻppa-toʻgʻri, roʻyirost. ◆ Betiga tik aytmoq. n ◆ Bir xil itlar borki, boʻri bilan tik olishadi. Oybek, „Bolalik“ . ◆ Uning [Adolatning] bir vaqtlar hayodan kishiga dadil boqolma-gan chiroyli koʻzlariga gʻazab va alam toʻlgan. Endi u hamma narsaga tik, dadil boqadi. S. Zunnunova, „Gulxan“ . ◆ Masturaning oʻlimning yuziga bunchalik tik qaragani.. uchun ope-ratsiyaning natijasini kutmadi. A. Qahhor, „Ming bir jon“ .

Tepa sochi tik boʻlmoq ayn. tepa sochi tikka boʻlmoq q. tikka.. ◆ Desam unga boʻling ogʻir, Tepa sochi boʻldi tik. "Mushtum" . Tik qilmoq q. tiklamoq 2. ◆ Gʻayrat qilib koʻpchilik, Garajni qildilar tik. Q. Muhammadiy .

tik II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tik

Etimologiyasi

\goll. tijk, ingl. tick

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Kanop yoki paxta tolasidan toʻqilgan qalin, pishiq gazmol, mato (koʻpincha matrats, dasturxon va sh.k. uchun ishlatiladi). ◆ Oynisa yoʻl-yoʻl tik koʻrpachada.. oʻtirarkan, oʻgʻli Yoʻldoshbekdan kelgan xatni qayta oʻqib chiqdi. H. Gʻulom, „Toshkentliklar“ . ◆ Tikdan bir xilda tikilgan kiyim kiygan, madori ketgan yaradorlar hov-liga chiqishdi.. R. Fayziy, „Hazrati inson“ .

tik III

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tik

Etimologiyasi

fr. tic — uchish, pirpirash

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

tib. Nerv sistemasining kasallanishi oqiba-tida ayrim yoki bir guruh muskullarning (odatda yuz, boʻyin, qoʻl va b. muskullarning) ixtiyorsiz qisqarishi.

Antonimlari

ТИК. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tik I
1 отвесный, крутой; // отвесно, круто; ◆ tik koʻtarilgan qoya отвесная скала; ◆ tik tushgan jarlik крутой обрыв (овраг); ◆ tik chiziq (букв. отвесная линия) мат. 1) вертикальная линия; 2) перпендикуляр; ◆ Quyosh tik kelib, hamma yoqni kuydiradi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Солнце стоит в зените и сжигает всё;
2 прямой; // прямо;◆ Choyxonada hamma tik turadi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Все в чайхане на ногах (букв. стоят прямо); ◆ tik yoʻl прямая дорога; ◆ tik qaramoq 1) смотреть прямо (в глаза); 2) смотреть гневно; ◆ boʻsh qop tik turmas погов. пустой мешок не будет стоять прямо;
3 высокий; // выше; ◆ u mendan tik roq он выше меня (ростом).

tik II
текст. тик; ◆ yoʻl-yoʻl tik полосатый тик.