toʻla

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

toʻ-la

Etimologiyasi

TOʻLA ' hajmi toʻliq egallangan'. Kursi ustiga dasturxon yozilib, meva-cheva t oʻ l a patnis hoʻyil-di (Oybek). Qadimgi turkiy tilda shunday maʼnoni anglatgan sifat tolu tarzida talaffuz qilingan (ПДП, 431; Devon, III, 251; DS, 573). DSning 572- betida aks etgan tolala— (' napolnyat') feʼlidan koʻrinib turib — diki, qadimgi turkiy tilda bu sifatning tola shakli mavjud boʻlgan, oʻzbek tiliga ana shu shakli yetib kelgan, faqat a unlisi ä unlisiga almashgan: tola > tolä. Asli tola sifati 'maʼlum bir boʻshliqni egalla(t)-’ maʼno —

sini anglatuvchi tol- feʼlidan -a qoʻshimchasi bilan yasalgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Butun hajmi, sigʻimi egallan-gan, band boʻlgan. ◆ Toʻla qop. Toʻla zal. Toʻla bir chelak suv. Koʻcha toʻla odam, n ◆ Kursi ustiga dasturxon yozilib, meva-cheva toʻla patnis qoʻyildi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

2 koʻchma His-tuygʻu, kuch-quvvat va shu kabilarga toʻlgan, toshgan. ◆ Quvonch toʻla koʻzlar. n ◆ El-murod uning roʻparasiga keldi va zahar toʻla ovoz bilan soʻradi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Sarpardalardan jon olgich dard-alam toʻla bir kuy oqa boshladi. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ Ahmad endi oʻzini ota hisoblar va bu totli holdan yuragi gʻururga toʻla edi. F. Musajonov, „Him-mat“ . ◆ Toʻrt tomonning hammasi bahor nafo-satiga toʻla. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ .

3 Yetishmagan yeri, qismi, kam-koʻsti yoʻq; mukammal, raso, toʻliq, but. ◆ Toʻla ish kuni. Asboblarning toʻla komplekti. Gapning toʻla mazmuni. Toʻla javob. Toʻla ishonch. Imkoni-yatlardan toʻla foydalanmoq. Toʻla qurol-sizlanish. Toʻla joriy etmoq. Fikringizga toʻla qoʻshilaman. yaya Tursunoy koʻzini hali toʻla ochgani yoʻq edi, uzun kipriklari xira koʻzlarini toʻsib turardi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . ◆ Shokir otaning uyida yashay bosh-lagach, Unsin hamma voqeani — akasi bilan Gulnorning sevgi ertagini kampirdan toʻla eshitdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Uning moyi qoʻy va qoramolning moyiga nisbatan tez eriydi va toʻla hazm boʻladi. "Fan va turmush" .

4 Jussasi yoki biror aʼzosi boʻliq et-li, semiz. ◆ Toʻla odam, tm Oʻrta boʻyli, toʻla, lekin keng yuzining goʻshtlari sargʻayib, sal-qib tushgan, ellik sakkiz yoshlarda boʻlgan kasalnamo xotin asta-sekin yurib kelaver-di. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Toʻrdagi kich-qina eshik ochilib, ichkaridan toʻla yuzli.. beliga qilich osgan qirq besh yoshlar chamasida bir kishi koʻrindi. A. Qodiriy, Oʻtgan kun-

lar. ◆ Toʻla, qip-qizil magʻizdek ayol bir hafta-da choʻpdek boʻlib qolgan edi. Oʻ. Umarbekov, „Yoz yomgʻiri“ . ^

5 Toʻla (erkaklar ismi).

Antonimlari

ТЎЛА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Sifat

toʻla

Ruscha _ru

toʻla
1 полный, целый; // полно; // полностью; ◆ toʻla qop полный мешок; ◆ toʻla bir chelak suv полное ведро воды; ◆ toʻla bir stakan sut целый стакан молока; ◆ koʻcha toʻla odam на улице полно народа; ◆ toʻla ish kuni полный рабочий день; ◆ Oyning toʻla tutilishi полное затмение Луны; ◆ fikringizga toʻla qoʻshilaman я полностью присоединяюсь к вашему мнению; ◆ Elmurod uning roʻparasiga keldi va zahar toʻla ovoz bilan soʻradi (П. Турсун, «Ўќитувчи») Эльмурад подошёл к нему и голосом, полным гнева, спросил;
2 комплектный; // комплектно;
3 полный, тучный; ◆ sendan u toʻlaroq он полнее тебя; ◆ toʻla yuzli bola полнолицый, толстощёкий ребёнок;
4 Тула (имя собств. мужское).