toʻlmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

toʻl-moq

Etimologiyasi

TOʻL— ' boʻsh joyi qolmay egallan—'. Hovuz suvga t oʻ l d i. Qadimgi turkiy tilda mavjud boʻlib, shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli ' maʼlum bir boʻshliqni egalla(t)-' maʼnosini anglatgan to- feʼlidan 'oʻzlik' maʼnosini ifodalovchi -l qoʻshimchasi bilan hosil qilingan (ЭСТЯ, III, 258): to— + l = tol—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Boʻsh joyi qolmay egallan-moq, band boʻlmoq. ◆ Hovuz toʻldi. Zal toʻldi. Koʻcha odamga toʻldi. Qop toʻldi. Daftarning ikki beti toʻldi. Koʻzi yoshga toʻldi.

2 Koʻp yoki yetarli mikdorda biror narsaga ega boʻlmoq, egallab olmoq, qamrab olmoq; qoplanmoq, burkanmoq. ◆ Gullar hidiga toʻl-gan iliq, mast qiluvchi havo. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Jajjigina xona billur qandildan yogʻilayotgan nurga toʻlgan.. U. Hoshimov, „Qalbingga quloqsol“ . ◆ Gʻulomjonning yuragi achishdi. Uning yuragida shu alamlar zahri toʻlib yotardi. M. Ismoiliy, „Fargʻo-na t“ . o. ◆ Bir zumda eshik bolalar chugʻuriga toʻl-di. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Lolaga toʻldi dala, Chakkangga taq, chakkangga. Sarasi tar-gʻil lola, Chakkangga taq, chakkangga. T. Toʻla . ◆ Eng ulug bayram bugun, Keling, oʻrtoqlar. Nurlarga toʻldi bugun Uylar, oʻtloqlar. I. Muslim .

3 koʻchma His-tuygʻu, ichki kechinma va sh.k. bilan oshib-toshmoq. ◆ Onaning yuragi umid va quvonchga toʻldi. Oybek, „O“ .v. shabadalar. ◆ Uning [Laʼlining] biyron-biyron soʻzlarini eshit-gan Mirhosil mahliyo boʻlib qoldi, koʻkragi zavq-shavqqa toʻldi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Gapingning yolgʻoni bilinib qoldi, Shu sabab-dan Yodgor gʻazabga toʻldi. "Yodgor" .

4 koʻchma ayn. toʻliqmoq. ◆ Oʻjar erdan toʻlib yurgan kampir bir ogʻiz gap bilan yarasiga tuz sepgandek boʻldi. S. Abdulla, „Soyalar“ . Xaydar ota undan [◆ kampirdan] Yodgorboyni soʻ-rab: -Xat kelib turibdimi? — degan edi, kampir oʻzi toʻlib turgan ekan, koʻz yoshi qil-di. A. Qahhor, „Asror bobo“ .

5 Son-miqdor, vaqtning maʼlum bir darajasini egallamoq. ◆ Men, oʻn oltiga rosa toʻlmagan qiz, birdan yot va katta oilaga tushib qoldim. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Oʻn besh kunga toʻlganida oy, Koʻkka chiqib, tunni axtardi, Orqasidan baland osmonda Olam-olam yulduzlar bordi. H. Olimjon . ◆ Xurmatli ustozning poyqadami yetganiga bugunrosauch yil toʻldi. M. Ismoiliy, „Far-gʻona t“ . o. ◆ Paxta ekdik, boʻlsin deb, Shart-nomamiz toʻlsin deb, Yuz sentnerga qoʻl qoʻy-dik Dushman kuyib oʻlsin deb. "Koʻshiqlar" .

Kuni (yoki qazosi, paymonasi) toʻlmoq Kuni bitmoq, qazosi yetmoq, oʻlar chogʻi kelmoq. ◆ Xudo sening aqlu hushing oldimi? Ajal yetib, sening kuning toʻldimi? "Rus-tamxon" . ◆ Taralganda toza gullar soʻlmasin, Omon boʻlsin, paymonasi toʻlmasin. "Erali va Sherali" . ◆ Qazom toʻlsa, qadam bosmay oʻlayin. "Nurali" .

6 Mukammallashmoq, raso, but boʻlmoq; oʻrni qoplanmoq. ◆ Guruh toʻldi. Shtat toʻl-di. Chalasi toʻldi. Zararning oʻrni toʻldi.

Aqli (yoki miyasi) toʻlmoq Aqli oʻsib, voyaga yetmoq, aqli yetilmoq. ◆ Kitob oʻqigan kishining miyasi tobora ochiladi, toʻladi. P. Tursun, „Uqituvchi“ .

7 Et qoʻymoq; semirmoq, toʻlishmoq. ◆ Zaynab Kumushning toʻlib yetmagan gavdasiga va.. gʻubor tegmagan husniga hayron boʻlib, mulohazasini aytishdan qoʻrqdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Saltanatxon kurortdan qay-tib keldilarmi? Oyday toʻlib, kunday kulib kelgandirlar boʻlmasam? S. Abduqahhor, „Sa-namay sakkiz dema“ .

Ichi (yoki yuragi) toʻlmoq Toʻliqmoq, diq-qinafas boʻlmoq, diqqati oshmoq. ◆ Toʻgʻrisi, uydagi gaplarni hammadan bekita-bekita, ichim toʻlib ketdi. H. Nazir, „Yonardaryo“ . ◆ Yuragi toʻlib ketgan paytlarida esa hammaha.ta-si Zubaydaxosharnikiga chiqadi. K. Yashin, „Hamza“ . Koʻngli toʻlmoq q. koʻngkl. Sabr kosa-si toʻlmoq q. sabr 2. Uyi toʻlib qoldi Kimsaning safardagi yaqin kishisi kelib, uning oilasi jamuljam boʻlganda aytila-digan ibora. ◆ Yigitcha frontchi akasining kelishidan, uyi toʻlib qolishidan quvonchi ichiga sigʻmadi. S. Ahmad, „Ufq“ . Oʻpkasi toʻlmoq q. oʻpka I.

Antonimlari

ТЎЛМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

toʻlmoq
1 наполняться; hovuz suvga toʻldi водоём наполнился водой; stadion odamga (или stadionga odam) toʻldi стадион наполнен людьми; zalga odam toʻlib ketdi зал переполнен публикой; uning koʻzi yoshga toʻldi глаза её наполнились слезами; toʻlgan oy полная луна; toʻlib toshmoq 1) переливаться через край; 2) переполниться; maydon odamlarga toʻlib toshdi площадь переполнена народом; onaning yuragi (koʻngli) quvonchlarga toʻlib toshdi сердце матери переполнилось (исполнилось) радостью; sabr kosasi toʻlib toshdi переполнилась чаша терпения;
2 исполпяться (о сроках); muxlat toʻldi срок истек; qizim oʻn yoshga toʻldi моей дочке исполнилось десять лет; shoirning tugʻilganiga yuz yil toʻldi исполнилось сто лет со дня рождения поэта;
3 пополняться, дополняться, покрываться, восстанавливаться;
4 укомплектовываться; стать комплектным;
5 выполняться; plan toʻldi план выполнен; * koʻnglim toʻldi я доволен; я остался довольным; uning oʻpkasi toʻldi у него слёзы подступили к горлу; он готов был расплакаться; paymonasi toʻlgan см. paymona; yuragim toʻlib ketdi (букв. моё сердце наполнилось) 1) у меня слёзы подступают к горлу; 2) разг. я наелся, я насытился.