toʻymoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

toʻy-moq

Etimologiyasi

TOʻY- 'ovqatga boʻlgan talabni qondir-', 'qonib yeb-ich-'. Yeb toʻymagan yalab t oʻ y m a s (Ma-qol). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni ang —

latgan bu feʼl, Mahmud Koshgʻariyning taʼkidlashicha, asli toz- tarzida talaffuz qilingan boʻlib, oʻsha davr-lardayoq z undoshi y undoshiga almashgan: toz- > toy— (Devon, III, 262). Bu feʼlni tol— feʼliga, toq sifatiga qiyoslab, ular oxiridagi -z (> —y), -l, -q qismlari qoʻshimchaga teng deb qaraladi; unda toz- (toy-) feʼli qadimgi turkiy tilda mavjud boʻlib, ' yeb-ichib qoniqish holati' maʼnosini anglatgan to otidan —z (> —y) qoʻshimchasi bilan yasalgan boʻlib chiqadi (ЭСТЯ, III, 252).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yeyish, ichishga boʻlgan talabi qonmoq, qonib yemoq, ichmoq, ovqatga, suvga qonmoq. ◆ Yeb toʻymagan, yalab toʻymas Maqol . ◆ Qoʻl bilan berganga qush toʻymas. Ma-qol . ◆ Suq toʻymas, oʻgʻri boyimas. Maqol . n ◆ Anvar Nigor oyimga rahmat aytib, toʻy-ganini soʻzladi va qoʻl artar ekan, chaqaloqqa gap qotdi. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ . ◆ Kambagʻal xalq'oʻlib-tirilib mehnat qila-di-ku, qorni toʻymaydi, egni butun boʻlmay-di. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

2 Suv, ozuqaga toʻyinmoq (yer va oʻsim-liklar haqida). ◆ Gʻoʻzalar suvga toʻydi. Yer toʻy-maguncha, el toʻymas. Maqol . n ◆ Qor suviga toʻygan yer xamirdek yumshoq edi. S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ Xalqning yer toʻysa, el toʻyadi, degan naqlida hikmat koʻp. Gazetadan .

3 koʻchma Rohatlanib miriqmoq. ◆ Uyquga toʻymoq. Diydoriga toʻymoq. Toʻyib suhbat-lashmoq. Yiqilgan kurashga toʻymas. Maqol . m U ◆ [Elmurod] har gal bu yoʻldan yurganda, uzoq-uzoqlarga tikilib, sira toʻymasdi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Toʻpa xola oʻzini iluncha tetik tutgisi, horigan koʻzlarini ochgisi, tabiatga toʻyib boqqisi keladi, ammo dar-moni yoʻq. I. Rahim, „Ixlos“ . ◆ Keng hovlining husniga xol boʻlib turgan atirgullar yaqin kunlarda ochilib, toʻyib boʻlmaydigan jamo-lini namoyon qiladi. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ . ◆ Toʻyib-toʻyib shoʻxlik, beboshlik, "jin-nilik" qilsang, vodiyni boshingga koʻtarib qahqaha ursang. F. Musajonov, „Himmat“ .

4 koʻchma Chidab, toqat qilib charchamoq, toqati toq, bezorijon boʻlmoq. ◆ Aql, insof bilan ish qila-qila, endi juda toʻydik. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Men ham toʻydim bu xoʻrlik, bu haqoratdan! M. Ismoiliy, „Far-gʻona t“ . o. ◆ Qishloq xalqi Sarijoʻja suvining toshqinidan juda toʻygan ekan. "Oʻzbekiston qoʻrikdari" .

Jondan toʻymoq q. jon 3. Koʻngli toʻlmoq q. koʻngil. Yeganingiz oldingizda, yemaganingiz ketingizda, bu koʻrganingizga koʻnglingiz toʻl-masa, hali yoshsiz, oʻqing! A. Qahhor, Ogʻriq tishlar.

Antonimlari

ТЎЙМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

toʻymoq
наедаться, насыщаться, стать сытым; toʻydim или qornim toʻydi я наелся; yeb toʻymagan - yalab toʻymas посл. кто ел и не наелся, - лизанием не насытится; yer toʻymaguncha el toʻymas посл. пока почва не насытится, народ сыт не будет; yiqilgan kurashga toʻymas посл. побежденный не насытится борьбой (т. е. жаждет реванша); suq toʻymas, oʻgʻri boyimas посл. обжора не насытится, а вор не разбогатеет; toʻyib-toʻyib nafas olmoq дышать полной грудью; ◆ diydoriga toʻymoq насмотреться; наглядеться (на кого-л.); * jonidan toʻyibdi 1) ему надоело жить, ему жизнь надоела, жизнь стала не мила; 2) ему надоело, ему опротивело, (что-л.); joningdan toʻydingmi? тебе надоело жить?; toʻygan qoʻzining bolasi (букв. детёныш сытого барашка) не жадный до (какой-л.) еды в силу того, что он это дома ест вдоволь; oʻzi toʻysa ham, koʻzi toʻymaydi хотя сам насытится, но не насытятся его глаза (об алчном человеке).