Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tup-roq

Aytilishi

Etimologiyasi

TUPROQ ol ^{yerning may}Aa kunun holati'. T u p -

xam p,T' ^{OLtÏN boʻLSiN {Auo)}' KaAimgi 4kiy tilda ham shundai maʼnoni anglatgan bu ot asli toppakSh 29? t ^{432: AS 575)}’ ^tupW (Devon, “ 133 4^R3?I1, 29) tarzida talaffuz qilingan. Oʻzbek tililya

suzning birinchi shakli tarkibidagi o unlisi u unli-^SIGa' Ch W Undoshi oldidagi a unlisi U^lisigG^-mashgan: tupraq (tupragʻ) > tuprâq (tuprâgʻ)TsGGi to-purgʻon (576- bet), КРСdagi topurak (££- bet) syGaoi -D,n kurinib zuribdiki, topuraq ota

toGG ^HOLa™^{Ga kelti}^’ maʼnosini anglatgan

topur- feʼlidan (ДС, 575: topray-, toprash-) -Ga)k

qushimchasi bilan yasalgan, keyinchalik ikkinchi

ugʻindagi tor unli talaffuz qilinmagani natijasida

topraq shakli yuzaga kelgan: topur- + aq = topuraq > topraq. Bu ot soʻzlashuv nutqida turpâq tarzida ham talaffuz qilinadi, bunda pr undoshlari oʻrin almasha — di: tuprâq > turpâq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yerning kovlash, chopish, hay-dash, ezilish va sh.k. natijasida hosil boʻlgan yumshoq qismi, qatlami. ◆ Bir hovuch tup-roq. Tuproq uyumi. Oʻrani tuproq bilan koʻ-mib tashlamoq. Tuproq olsang, oltin boʻlsin. Maqol . n ◆ Chuqurliklardan irgʻitilayotgan tuproq okoplarning chap qirgʻoqlarida togʻ boʻlib koʻtarilmoqda. I. Rahim, „Chin muhab-bat“ . ◆ Boʻsagʻani toʻrt enlik tuproq qoplagan. S. Siyoyev . Yorugʻlik.

2 Yer qobigʻining oʻsimlik rizq olib oʻsadigan ustki qatlami; yer. ◆ Qora tuproq. Qumloq tuproq. Tuproq xaritasi. Tuproq-iqlim sharoiti. v Mirzachoʻlning tuprogʻi Boʻlar yoshlikning bogʻi, Toshar sevgi bulogʻi, Toʻldirib dil jomimni. Yo. Mirzo. ◆ Sharoit-ga qarab paykallarga chigit suvi bershmpti, chunki tuproq qatlamida nam ancha kamayib qoldi. Gazetadan . ◆ Tuproq — hosilning negizi, qiiioq xoʻjaligi ishlab chiqarishining tabiiy shart-sharoitlaridan va yagona vosi-talaridan biri. "Fan va turmush" .

3 Oʻlgan kishining xoki; xok. \Qurbon ota:\ "Bir siqim tuprogʻim begona yurtda qolib ketmasa ekan", degan oʻyga bordi. A. Qaxxor, Toʻy.

4 koʻchma Maʼlum yurt, oʻlka, mamlakatga qarashli hudud. Hozirgi Oʻzbekiston tup-rogʻida yashagan qadimgi xalqlar oʻzlarining mustaqil, boy madaniyatlariga ega boʻlgan-lar. K. Yashin, Hamza. Ular endi Movaroun-nahr tuprogʻida edilar. Bu roʻyi zamin dunyo-dagi eng goʻzal va eng muqaddas mamlakat edi. Mirmuhsin, Meʼmor.

(Bu yerning) tuprogʻi ogʻir Bu yerni tashlab ketish oson emas, bu yerni tashlab ke-tishga hech kimning koʻzi qiymaydi. Tuproq bilan teng qilmoq Juda pastga urmoq, qadr-qimmatini yerga urmoq. Men hali kelib-ke-lib odamgarchilikni, diyonatni, nomusni tup-roq bilan teng qilgan sizday razil, xotin-furush, qoʻshmachilar oldida shunchalik past tushdimmi ?! Hamza, Boy ila xizmatchi. ◆ Qoʻsh-ni xalqlarga bosqinlar uyushtirdi, oʻzga yurt-larni vayron etdi; oʻsha xalqlarning asrlar davomida vujudga keltirgan madaniy boy-liklarini tuproq bilan teng qildi. S. Karomatov, „Oltin qum“ . Tuprokdan tashqari Oʻl-may, hayot holda. ◆ Yar&shrimning hammasi ham uncha ogʻir emas, mana, tuproqdan tashqari yuribman. "Sharq yulduzi" . Tuproqqa topshirmok Dafn etmoq, qabrga koʻymoq. ◆ Oʻgʻli Shod-monbekning Fargʻona jangidan qaytmagani, uni oʻz qoʻli bilan tuproqqa topshirgan Ni-zomiddinning ham tuproqqa qoʻshilib ketga-ni yomon iz qoldirgan bu ustalar xonadonida anchadan buyon xafaqonlik, motamsarolik hukm surardi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . Tuprogʻi so-vimasdan Vafot etganiga koʻp vaqt boʻlmay. Qanday ota u.. Oyimning tuprogʻi sovimas-dan choʻri qizga uylanadimi? Oybek, Tanlangan asarlar. Tuprogʻi tortmoq Tugʻilib oʻsgan (oʻz) joyi undamoq, jalb qilmoq. Bu ishlar — xudoning ishi, xaloyiq, Yo tupro-gʻim, non-nasibam tortgandi, Elni yigʻing, yuring, jovliq ketamiz. "Yusuf va Ahmad". Tuprogʻi shu yerdan olingan Asli shu yerning odami, shu yerning oʻziniki degan maʼnoni qayd etadi. -Doʻsmatov oʻzimizniki, — dedi Sotvoldi, — Doʻsmatovning tuprogʻi shu yerdan olingan. Hech qayoqqa ketolmaydi. P. Tursun, Oʻqituvchi. Tuprogʻini yalamoq Maʼlum joy, hududda koʻp yillar muqim boʻlmoq. ..xalqimning zulmatli kechasida loaqal jin-chiroq boʻlarmikanman, deb Madrasa tuprogʻi-ni olti yildan beri yalab keldim. M. Ismoiliy, Fargʻona t. o.

13—Oʻzbek tilining izoxdi lugʻati

Sinonimlari

Antonimlari

ТУПРОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Feʼl

tuproq tuproq

Tillar

Ozarbayjoncha: torpaq
Gagauzcha: toprak
Turkcha: toprak, yer
Turkmancha: toprak
Inglizcha: ground
Niderlandcha: terrein
Portugalcha: terreno, terra
Fransuzcha: terrain

Ruscha _ru

tuproq
1 земля, глина (сухая); // земляной; ◆ bir hovuch tuproq горсть земли; ◆ chuqurlikni tuproq solib koʻmmoq засыпать ров землёй; ◆ tuproq qoʻrgʻon 1) земляная (насыпная) крепость; 2) ист. название крепости в городе Ташкенте; ◆ tuproqqa (или erga) topshirmoq предать земле, похоронить (кого-л.); ◆ tuproq olsang, oltin boʻlsin пусть земля (глина), которую ты берёшь в свои руки, превращается в золото (благожелание);
2 почва; // почвенный; ◆ qora tuproq чернозём; ◆ qumloq tuproq песчаная почва; ◆ boʻz tuproq серозём; ◆ tuproq kartasi почвенная карта; ◆ tuproq iqlim sharoiti почвенно-климатические условия;
3 прах; Bormayman, tuprogʻim oʻz vatanimning tuprogʻiga qoʻshilsin... (А. Ќаћћор, «Сароб») Я не поеду (туда), пусть мой прах смешается с землёй моей родины;
4 страна, край; земля, территория; ona tuprogʻi родной край; Afgʻoniston tuprogʻi территория Афганистана; ◆

tuproqdan tashqari yuribman (букв. нахожусь вне земли) я жив-здоров, существую ещё на белом свете; madrasaning tuprogʻini yalagan odam (букв. человек, лизавший землю медресе) человек, долгие годы находившийся в медресе; bu yerning tuprogʻi ogʻir (букв. почва этой земли тяжела) отсюда не так-то просто уехать, отсюда не захочешь уезжать; tuprogʻi shu yerdan olingan ekan (букв. оказывается, его глину брали здесь, т. е. глину, из которой он слеплен) ему суждено было умереть здесь.

tuproq