zanjir

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

zan-jir

Etimologiyasi

ZANJIR ТжРСga kiritilgan zanjsha otini zanjir oti bilan (150) qiyoslash koʻrsatadiki, bu otlar tarkibidagi -la, -r qismlari asli qoʻshimcha boʻlib, -la qoʻshimchasi bilan kichraytirish maʼnosi (ТжРСda zanchsha "sepochka"), -r qoʻshimchasi bilan 'yirik' maʼnosi ifodadangan. Shu nuktayi nazardan kelib chikib 'metall halqadar' maʼnosi asli zanji oti bilan anglatilgan, zanjnr oti 'yirik metall hadkalar’ maʼnosini anglatgan deyish mumkin. Oʻzbek tili tarixida zanjir otidan zanjirla- feʼli yasalgan boʻlib, 'eshik, darvozani zanjir bilan berkit-' maʼnosini anglatgan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

[f. — zanjir, kishan,

tizimcha] 1 Bir-biriga tartib bilan, bi-rin-ketin oʻtkazilgan, biriktirilgan metall (yoki boshqa qattiq material) halqa-lar shaklidagi, roʻzgʻorda, xoʻjalikda tur-li maqsadlarda ishlatiladigan arqon(cha), tizimcha. ◆ Temir zanjir. Coam zanjiri. m

Bogʻlab qoʻyilgan sherday it bogʻ tomonga qarab irillar, zanjirni uzib yuborguday oʻzi-ni otardi. Gʻulom, Mashʼal. ◆ Bunaqa zanjirni yanga tugul, qishlogʻimizdagi manman degan temirchi ham uzishi qiyin. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

</a>'21 YAʼa.

2 Metall halqalardan tayyorlangan, eshik yoki darvozalarni berkitib qoʻyishda bir tomoni zulfinga ilinadigan ilgak. ◆ Eshikning zanjirini ilib qoʻying. m ◆ [Hasa-nali] Zanjirni tushirib, darvozaning bir tabaqasini ochish hamono shu tabaqaga suya-lib turgan Otabek Hasanalining oyogʻi os-tiga yiqilib tushdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

3 kesim vazifasida. Zanjir bilan berkitil-gan, zanjirlangan. ◆ [Otabek] Jannat opa-ning "eshik zanjir" degan tovushini eshit-gach.. daricha yoniga choʻnqaydi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . •

4 Oltin, qumushdan yasalgan kichik no-zik halqalardan tayyorlangan, boʻyinga yoki qoʻlga taqiladigan ziynat buyumi.

5 maxe. Mashina, mexanizm va baʼzi qurilmalarning ketma-ket biriktirilgan halqa-qismlardan iborat egiluvchi, ayla-nuvchan qismi. Shu vaqt oʻrta koʻchada zan-jiri uzilib, yoʻlga koʻndalang boʻlib qolgan tankdan yakka miltiq ovozi eshitildi. I. Rahim, Chin muhabbat.

6 Mahbuslarning qoʻli yoki oyogʻiga bogʻ-lanadigan temir halqa; kishan. ◆ Shoir Avaz xonning gʻazabiga duchor boʻladi va zanjirda azob-uqubat bilan vafot etadi. "Oʻzbek ada-biyoti tarixi" .

7 koʻchma Qullik, asorat; biror narsa-hodisaning qurshovi, iskanjasi. ◆ ..eskiurf-odatlar zanjiri hamon Gulsumning erkini boʻgʻib, taqdiriga xavf solib turardi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

8 koʻchma Biror narsa yoki kimsalarning uzluksiz, tigʻiz bogʻlanib turgan qatori, tizmasi. ◆ Voqealar zanjiri. m ◆ Gʻulomjon mirshablar zanjirini uzib, oldinga oʻtdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

9 koʻchma Ikki narsani, kimsani oʻzaro chambarchas bogʻlovchi narsa; rishta, robita. ◆ [Anvar:] Juftlanishning, menimcha, eng mu-him bir sharti bor, ul ham ikki tarafning muhabbat zanjiri bilan bir-birlariga qat-tiq bogʻlanishlaridir. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ .

10 fiz. tex. Uzluksiz, aylanma tizim yoki qator hosil qiluvchi elementlar bi-rikmasi. ◆ Elektr zanjiri.

Zanjirday xamir Uzilmaydigan, pishiq xamir.

Antonimlari

ЗАНЖИР. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

zanjir
1 цепь; цепочка; ◆ soat zanjiri цепочка для часов; ◆ eshik zanjiri дверная цепочка; ◆ eshik zanjir дверь на цепочке; ◆ koʻcha eshik zanjir edi наружная дверь была на цепочке; ◆ itni zanjirga bogʻlamoq привязать собаку на цепь; ◆ zanjirga solmoq привязать на цепь (кого-л.);
2 физ. цепь; ◆ tok zanjiri цепь тока; ◆ elektr zanjiri электрическая цепь;
3 перен. оковы, цепь; ◆ qullik zanjiri цепи рабства;
◆ 4: zanjirday крепкий; тугой; ◆ zanjirday odam или ◆  zanjirday pishiq odam крепкий человек, крепыш; ◆ zanjirday xamir круто замешанное, тугое тесто.