Vikilug‘at:Sahifani qanday tahrirlash lozim

Forum — Foydalanuvchilar — Maʼlumot — Administratorlarga soʻrovlar — Sahifalarni bezash qoidalari — Administratorlikka soʻrovlar — Bot statusiga soʻrovlar — Interfeys administratorligiga soʻrovlar — Patrullovchiga soʻrovlar — Avtomatik patrullanuvchiga soʻrovlar — Rasmiyatchilikka soʻrovlar — Boshlangan maqolalar Oʻchirishga — Inkubator — Ovozlar — Bobil

Oʻzbekcha Vikilugʻatda ushbu dasturning lugʻaviy konsepsiyasini yorituvchi maʼlum tahrirlash qoidalari oʻrnatilgan. Yangi sahifa yaratish yoki mavjud sahifalarni tahrirlashni istagan barcha foldalanuvchilarga ushbu qoidalar bilan tanishib chiqish tavsiya etiladi. Dastur rivojlangani sari, ushbu qoidalar toʻldirilib va oʻzgartirib borilishi mumkin. Agar sizda shu kabi oʻzgarishlar boʻyicha takliflaringiz boʻlsa, Munozara:Vikilug'at:Sahifani qanday tahrirlash lozim sahifasiga joylashtiring. Agar sizda lugʻatga bogʻliq qadrli maʼlumot boʻlsa, lekin siz bu yerdagi qoidalarni tushunmasangiz, dasturning boshqa foydalanuvchilariga murojaat qiling yoki sizda mavjud maʼlumotni sahifalar ichiga emas, ularning munozara sahifalariga kiriting.

Tilga tegishlilikni koʻrsatish

Maqolani tahrirlash qisman har bir holda tavsiflanayotgan til birligiga bogʻliq, biroq barcha maqolal uchun umumiv boʻlgan qoidalar ham mavjud. Masalan, har bir maqolaning boshida, boshqa tavsiflardan oldin, ushbu til birligi u tegishli boʻlgan til koʻrsatilishi lozim. Bu = {{-xx-}} = tegi (andozazi) orqali bajariladi, bu yerda xx tilning ISO 639-1 standartiga mos keluvchi kodidir (agar ushbu til uchun bunaqa kod mavjud boʻlmasa, unda ISO 639-3 standartini qoʻllash lozim). Masalan, oʻzbek tilidagi maqolaning boshida = {{-uz-}} = andozasi turadi; agar til rus tili boʻlsa, unda = {{-ru-}} = turadi (q. til kodlari roʻyhati).

Tilararo omonimiya holatida (yaʼni tavsiflanaoytgan soʻz bir necha tillarda mavjud boʻlsa), maqolaga tegishli sahifa til soniga monand bir necha boʻlimga ajratiladi. Har bir boʻlim tilni koʻrsatuvchi sarlavha andozasidan boshlanadi. Boʻlimlar oʻzbek alifbosaga muvofiq alifbo tartibida joylashtiriladi. Oʻzbek tili bu qoidadan istisno boʻlib, oʻzbekcha boʻlim doim birinchi boʻlib joylashtiriladi (agar u mavjud boʻlsa). Har bil til boʻlimida (boʻlimlar sonidan qatʼiy nazar) turli qism va maʼnoviy maydonalar (Morfologik va sintaktik xususiyatlari, stilistik belgilar, turkum va x.k.) ushbu tilga taaluqli til kodiga ega boʻlishi lozim.

Vikilugʻatdagi lugʻaviy maqoqalar turlari

Dastur konsepsiyasi oʻz ichiga quyidagi asosiy toʻrtta turga tegishli maqoqalarni kiritishni koʻzda tutadi:

1. alohida soʻzga (leksemaga) tegishli;
2. soʻz yasovchi birliklarga (morfema va murakkab soʻz qismlari) tegishli;
3. soʻz birikmasiga tegishli;
4. qisqartmalarga tegishli.

Ushbu turlarga tegishli maqolalar bir biridan tuzilmasi va yasalishi jihatidan ajralib turadi, birinchi oʻrinda bu boʻlim boshiga taaluqlidir. Masalan, leksemaga tegishli maqolada bu boʻlim „Morfologik va sintaktik xususiyatlari“ deb nomalanadi va oʻz ichida soʻz oʻzgarishlarini tavsiflovchi andozaga ega. Ushbu andoza soʻzning u yoki bu soʻz turkumiga tegishliligini taʼriflaydi.

Soʻz yasovchi birlikga tegishli maqola boshida usbu birlik maʼlum sinfga tegishliligi {{Andoza|morph|1}} andozasi orqali koʻrsatiladi, bu yerda birlik turi (prefiks, suffiks va x.k.) tur parametrida koʻrsatiladi: {{morph|тип=prefiks}}.

Soʻz birikmalariga boshlangʻich boʻlim „Birikma turi va sintaktik xususiyatlari“ deb nomlanadi va {{Andoza|phrase|1}} andazasini oʻz ichiga oladi. Ushbu andoza tegishli xususiyatlarni tasniflaydi va ushbu birikmani xosil qiluvchi soʻz maqolalariga yoʻnaltiruvchi havolalarni keltiradi.

Barcha turdagi maqolalarning qolgan qismlari bir biridan uncha farqli emas. Ushbu sahifaning quyisida leksemaga tegishli maqolaning yasalish qoidalari keltiriladi.

Soʻzning guruhlashtirilgan va hosil shakllarini

Lugʻaviy maqolalarda tasniflash obyekti boʻlib soʻzning guruhlashtirilgan (lemmalashtirilgan), yaʼni uning asosiy shakli xizmat qiladi. Oʻzbek va boshqa bir qator tillarda bu shakl sifatida quyidagi shakllar qoʻllaniladi:

• Otlar, sifat, tartib son va sh.k. soʻzlar uchun  — birklikadgi bosh kelishik shakli (masalan, odamlar emas odam).
• Feʼllar uchun  — feʼlning noaniq shakli (masalan, aytyapman, aytdi oʻrniga aytmoq). Bundan istisno holatlat >>>>>>>>>>>>>>>>>>>.

Bir qator tillarda soʻzning asosiy shakli sifitadi odatda boshqa shakllar ishlatilishi mumkin; ushbu hollarda Vikilugʻat oʻsha tillarda oʻrnatilgan ananaviy qoidalarda amal qiladi (masalan, grek, lotin va bolgar tilida feʼlning asosiy shakli boʻlib hozirgi zamon birinchi shaxs birlik shakli hisoblanadi). Boshqa shakllar uchun toʻliqsiz maqolalar yoki ularning asosiy shakllariga yoʻllantirmalar tuziladi (tillararo omonimiya yoʻq boʻlgan holda). Tillararo omonimiya mavjud holda, >>>>>>>>>>>>>>>>>>>.

Maqola ichidagi boʻlim va sarlavhalar

Vikilugʻatda HTML alomati qoʻllanilishi mumkin, ammo odatda wiki-alomatini qoʻllash afzalliroqdir. Huddi shu sahifalardagi sarlavhani kiritishgaga ham taaluqli. Ushbu alomatda sarlavhalarning bir necha tuzilmaviy darajalari (bosqichlari) nazarda tutilgan, va ularning birinchi, asosiysisi juft tegini = qoʻllash orqali kiritiladi. Ushbu darajaning dastlabgi tegi satrning birinchi oʻrinida turadi, soʻnggisi esa — oxirgi oʻrinda, masalan:

 = Birinchi darajadagi sarlavha = 

Maqolalarda birinchi darajadagi sarlavhalar odatda tilga tegishlilikni koʻrsatish uchun qoʻllaniladi (tepada qarang) va andoza orqali belgilanib qoʻyiladi. Buning uchun = {{-xx-}} = qoʻyish lozim, sarlavhaning lozim koʻrinishi esa avtomatik tarzda tuziladi.

Ikkinchi darajadagi sarlavhalar bir til ichidagi toʻliq leksik omonimlarni (masalan, xor, on), hamda toʻliq leksik (masalan, >>>>>>) va leksik-gramatik (masalan, >>>>>>>) omograflar va omoshakllarni ajratish uchun moʻljallangan. Agar omonimiya holati boʻlmasa, unda ikkinchi darajadagi sarlavhalar tushirilib qoldiriladi (ishlatilmaydi). Ikkinchi darajadagi sarlavhalar — bu just qoʻshqavat belgi = ichida joylashtirilgan maqola nomi va uning tavsilotidir, masalan:

 == xor I == 

Soʻzning tavsiloti sifatida rim raqamlari yordamida raqamlash, urgʻu yoki soʻz turkumi ishlatiladi. Birinchi darajadagi sarlavhalar ichida ikkinchi darajadagi sarlavhaga mos keluvchi sarlavha boʻlmasligi lozim. Agar omonimlar turli soʻz turkumlariga taaluqli boʻlsa (masalan, >>>>>>), unda oraliqdan soʻng soʻz turkumi qavs ichida keltiriladi. Urgʻu faqatgina u omonimlarni ajratgan holattagina qoʻyiladi. Rim raqami yordamida raqamlash boshqa barcha morfologik va etimologik farqlarni koʻrsatadi. Zaruriyat tugʻilganda, ushbu uch xildagi tavsilotlar bir-biri bilan istalgan ravishda birga qoʻllanilishi mumkin.

Uchinchi darajadagi sarlavhalar (juft qoʻshqavat belgi =, masalan === Morfologik va sintaktik xususiyatlari ===, === Aytilishi ===, === Etimologiyasi ===, === Maʼnoviy xususiyatlari ===) soʻzning turli xususiyatlarini, shu jumladan etimologiyasi, barqaror soʻz birikmalari va tarjimalarini, maʼlum taʼriflovchi majmuini koʻrsatuvchi boʻlimlarni ajratish uchun moʻljallangan.

Toʻrtinchi darajadagi sarlavhalar (juft qoʻshqavat belgi =, masalan ==== Maʼnosi ====, ==== Sinonimlari ====) uchinchi darajadagi sarlavhalar ichidagi kichik boʻlimlarni ajratish uchun moʻljallangan. Odatda, bunaqangi tafsilli boʻlinishga === Maʼnoviy xususiyatlari === va === Tarjimalari === boʻlimlari ega.

Birinchi, ikkinchi, uchinchi va toʻrtinchi darajadagi sarlavhalarning qoʻllanilishi misoli:

= {{-uz-}} 
== on I ==
=== Morfologik va sintaktik xususiyatlari ===
'''on'''
=== Aytilishi ===

=== Etimologiyasi ===
''[[w:Fors tili|f.]]'' — [[u|U]], [[ular]]

=== Maʼnoviy xususiyatlari ===
==== Maʼnosi ====
on hazrat(lari) u oliy hazratlari (podshoh, amir, xon va sh.k. haqida). {{misol|Mirzo Anvardan {{ajrat|on}} hazratga nomus-siz{{ajrat|on}}a bir xiy{{ajrat|on}}at sodir boʻldi.|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Mehrobdan chayon}}.

==== Sinonimlari ====

==== Antonimlari ====

== on II ==
=== Morfologik va sintaktik xususiyatlari ===
'''on'''
=== Aytilishi ===

=== Etimologiyasi ===
''[[w:Arab tili|a.]]'' — [[vaqt]], [[davr]], [[payt]]

=== Maʼnoviy xususiyatlari ===
==== Maʼnosi ====
Qisqa bir zamon: [[lahza]], [[payt]]. {{misol|Bir {{ajrat|on}}. Shu {{ajrat|on}}da. yash Bir {{ajrat|on}}ning bahosin oʻlnamoq uchun Oltindan tarozu, olmosdan tosh oz.|[[w:Gʻ. Gʻulom|Gʻ. Gʻulom]]}}. {{misol|Umid Hafiza bilan boʻlgan shirin {{ajrat|on}}larini xayoli-dan oʻtkazardi.|[[w:Mirmuhsin|Mirmuhsin]]|Umid}}.

==== Sinonimlari ====

==== Antonimlari ====

{{OʻTIL|ОН}}
== Tarjimalari ==

{{Tarjimalar
|ru = 
}}
{{Tarjimalar
|tur = keng
|ru = '''on I'''<br />
[[момент]], [[миг]], [[мгновение]]; {{tarjmisoli|bir onda }} в одно мгновегие, мгновенно, в один миг; {{tarjmisoli|shu onda }} в тот же миг, тут же, сразу; {{tarjmisoli|kelgan on }} немедленно по прибытии; {{tarjmisoli|onda-sonda }} 1 ) иногда, по временам, время от времени; 2) изредка; 3) там-сям.<br />
<br />
'''on II:'''<br />
{{tarjmisoli|on hazrat, onhazratlari }} его величество ({{izoh|титул падишаха}}).<br />
}}

Talqinlarni (maʼnosini) keltirish

Til birligining maʼlum talqinini keltirgan satr maʼno raqami bilan boshlanadi (leksemaning bir necha maʼnosi mavjudligi nazarda tutiladi) va ushbu satrdan keyingi satrga oʻtishni taʼminlovchi belgi </br> bilan tugaydi. Soʻz maʼnosi va misoli odatda ; belgisi bilan ajratiladi. Satr boshidagi maʼno raqami <b> va </b> belgilar orasiga joylashtiriladi (masalan, <b>1</b>), va undan soʻng soʻz maʼnosi tasnifi boshlanadi. Maʼnoga berilgan misol {{misol|}} andoza ichida beriladi.

Alternativ tarzda, soʻz maʼnolarini raqamlash satr boshida joylashtirilgan # belgisi orqali ham amalga oshirilishi mumkin.

<b>1</b> {{ot|uz}} so'z ma'nosi; {{tarjmisoli|tarjima=}}
<b>2</b> {{ko'chma|uz}} so'z ma'nosi; {{tarjmisoli|tarjima=}}
<b>3</b> {{ayn.|uz}} so'z ma'nosi; {{tarjmisoli|tarjima=}}
<b>4</b> so'z ma'nosi; {{tarjmisoli|tarjima=}}

Lugʻavit talqin ensiklopedik yoki funksional-stilistik izohdan boshlanishi mumkin. Ushbu izoh tushunchaning maʼlum vaqtda, joyda, sharoitda Andoza:va sh.x. tarqalganligiga yoki uning qoʻllanilishi sohasiga oydinlik kiritadi. Izoh tasnif boshida keltiriladi, kursiv bilan ajratiladi va talqindan boʻsh oraliq bilan ajratiladi.

Talqin bitta jumladan iborat boʻlib, kichik harfdan boshlanadi. Jumla oxirida ; belgisi qoʻyiladi va undan soʻng {{misol|}} yordamida misol keltiriladi.

Soʻz talqinlarida faqatgina normativ, stilistik jihatdan neytral nutq ishlatilishi lozim. Agar talqin qilinayotgan til birligi umumiy nutqga tegishli boʻlmasa (yaʼni maxsus atama boʻlsa) va normativ birikma boʻlmasa, talqin oldida albatta tegishli belgi qoʻyilishi lozim, masalan uslubiy: soʻk., vulg., sheva.; yoki maʼlum bir ilm sohasiga tegishlilikni ifodalovchi: adab., geogr., mat. va sh.k..

Har bir maʼno maydoni quyidagi ketma-ketlikdan iborat boʻladi:

1. grammatik sharh — grammatik va tilga taaluqlilik ishorasi orqali quyidagi tartibda keltiriladi:
   1. til varianti yoki shevasi (nem., rus. v.x.k.) — faqatgina chet tillari uchun;
   2. soʻz turkumiga tegishlilik — shartli qisqartma andozasini qoʻllash orqali (bogʻl., sif.);
2. maʼnoning morfologik va sintaktik cheklovlari
   1. a)
   2. b)
3. semantik sharh (ko’ch., jaml. ot);
4. maʼnoning funksional-stilistik sharhi quyidagi tartibda:
   1. tarixiy istiqbolini koʻrsatuvchi sharh (esk., neol., cherk.) — hozirgi davr va oʻtmishni tavsiflovchi soʻzlar uchun;
   2. yozuv yoki ogʻzaki nutq koʻrsatuvchi sharh:

      a) ogʻzaki nutqning turliligini koʻrsatuvchi sharh (so'zl., bol., vulg., sheva., maxs., jarg.);

      б) yozuv nutqining turliligini koʻrsatuvchi sharh (kit., tex., maxs., bosm., rasm., she’r.).

   3. maʼno nozikliklarini koʻrsatuvchi sharh:

      a) soʻzlashuv nutqidagi maʼno noziliklarini koʻrsatuvchi sharh (soʻk., dag'l., nafr., betkllf., salb., hazil., kest.);

      б) kitob uslubidagi maʼno noziliklarini koʻrsatuvchi sharh (kest.).

   4. qoʻllanish sohasini cheklovchi sharh:

      а) mintaqaviy cheklov: sheva.;

      б) kasbiy cheklov: maxs. — odatda bir kasbdan tashqariga chiqib ketgan atama yoki termini anglatadi. Agar soʻzning qaysidir bir maʼnosi eng kasbiy sohada qoʻllanilsa, unda ushbu soʻz qoʻshimcha tavsilot (sharh) bilan belgilanadi (av., biol., buxg., harb., geol., zool., tlsh.va x.k.), q. Predmet sohasi qisqartmalari‎;

Tarjimalari

Oʻzbek tilidan boshqa tilga tarjimalar Tarjimalar boʻlimida keltiriladi (ikkinchi darajadagi sarlavha ostida). Bunaqa tarjimalarni keltirish uchun maxsus andoza Andoza:Tarjimalar mavjud.

Quyida ushbu andozaning qoʻllanilishiga misol keltirilgan.

==== Ma'nosi ====
<b>1</b> {{s.t.|uz}} Boʻsh ish oʻrni </br>

[...]

=== Tarjimalari ===
{{Tarjimalar
|ru = 
}}
{{Tarjimalar
|tur = keng
|ru = <b>so'z I</br>
<b>1</b></br>
<b>1</b></br></br>
<b>so'z II</b></br>
tarjima; {{tarjmisoli|}} </br>
</br>
<b>so'z III</br>
</b>
}}

Tarjima boʻlimalari soni odatda maʼnoviy talqinlar soniga mos tarzda bir xil boʻlishi lozim.

Yana qarang

• Shartli qisqartmalar