Vikilug‘at:Sahifani qanday tahrirlash lozim

Oʻzbekcha Vikilugʻatda ushbu dasturning lugʻaviy konsepsiyasini yorituvchi maʼlum tahrirlash qoidalari oʻrnatilgan. Yangi sahifa yaratish yoki mavjud sahifalarni tahrirlashni istagan barcha foldalanuvchilarga ushbu qoidalar bilan tanishib chiqish tavsiya etiladi. Dastur rivojlangani sari, ushbu qoidalar toʻldirilib va oʻzgartirib borilishi mumkin. Agar sizda shu kabi oʻzgarishlar boʻyicha takliflaringiz boʻlsa, Munozara:Vikilug'at:Sahifani qanday tahrirlash lozim sahifasiga joylashtiring. Agar sizda lug'atga bog'liq qadrli ma'lumot bo'lsa, lekin siz bu yerdagi qoidalarni tushunmasangiz, dasturning boshqa foydalanuvchilariga murojaat qiling yoki sizda mavjud ma'lumotni sahifalar ichiga emas, ularning munozara sahifalariga kiriting.

Tilga tegishlilikni ko'rsatish tahrirlash

Maqolani tahrirlash qisman har bir holda tavsiflanayotgan til birligiga bog'liq, biroq barcha maqolal uchun umumiv bo'lgan qoidalar ham mavjud. Masalan, har bir maqolaning boshida, boshqa tavsiflardan oldin, ushbu til birligi u tegishli bo'lgan til ko'rsatilishi lozim. Bu = {{-xx-}} = tegi (andozazi) orqali bajariladi, bu yerda xx tilning ISO 639-1 standartiga mos keluvchi kodidir (agar ushbu til uchun bunaqa kod mavjud bo'lmasa, unda ISO 639-3 standartini qo'llash lozim). Masalan, o'zbek tilidagi maqolaning boshida = {{-uz-}} = andozasi turadi; agar til rus tili bo'lsa, unda = {{-ru-}} = turadi (q. til kodlari ro'yhati).

Tilararo omonimiya holatida (ya'ni tavsiflanaoytgan so'z bir necha tillarda mavjud bo'lsa), maqolaga tegishli sahifa til soniga monand bir necha bo'limga ajratiladi. Har bir bo'lim tilni ko'rsatuvchi sarlavha andozasidan boshlanadi. Bo'limlar o'zbek alifbosaga muvofiq alifbo tartibida joylashtiriladi. O'zbek tili bu qoidadan istisno bo'lib, o'zbekcha bo'lim doim birinchi bo'lib joylashtiriladi (agar u mavjud bo'lsa). Har bil til bo'limida (bo'limlar sonidan qat'iy nazar) turli qism va ma'noviy maydonalar (Morfologik va sintaktik xususiyatlari, stilistik belgilar, turkum va x.k.) ushbu tilga taaluqli til kodiga ega bo'lishi lozim.

Vikilug'atdagi lug'aviy maqoqalar turlari tahrirlash

Dastur konsepsiyasi o'z ichiga quyidagi asosiy to'rtta turga tegishli maqoqalarni kiritishni ko'zda tutadi:

  1. alohida so'zga (leksemaga) tegishli;
  2. so'z yasovchi birliklarga (morfema va murakkab so'z qismlari) tegishli;
  3. so'z birikmasiga tegishli;
  4. qisqartmalarga tegishli.

Ushbu turlarga tegishli maqolalar bir biridan tuzilmasi va yasalishi jihatidan ajralib turadi, birinchi o'rinda bu bo'lim boshiga taaluqlidir. Masalan, leksemaga tegishli maqolada bu bo'lim «Morfologik va sintaktik xususiyatlari» deb nomalanadi va o'z ichida so'z o'zgarishlarini tavsiflovchi andozaga ega. Ushbu andoza so'zning u yoki bu soʻz turkumiga tegishliligini ta'riflaydi.

So'z yasovchi birlikga tegishli maqola boshida usbu birlik ma'lum sinfga tegishliligi {{Andoza|morph|1}} andozasi orqali ko'rsatiladi, bu yerda birlik turi (prefiks, suffiks va x.k.) tur parametrida ko'rsatiladi: {{morph|тип=prefiks}}.

So'z birikmalariga boshlang'ich bo'lim «Birikma turi va sintaktik xususiyatlari» deb nomlanadi va {{Andoza|phrase|1}} andazasini o'z ichiga oladi. Ushbu andoza tegishli xususiyatlarni tasniflaydi va ushbu birikmani xosil qiluvchi so'z maqolalariga yo'naltiruvchi havolalarni keltiradi.

Barcha turdagi maqolalarning qolgan qismlari bir biridan uncha farqli emas. Ushbu sahifaning quyisida leksemaga tegishli maqolaning yasalish qoidalari keltiriladi.

So'zning guruhlashtirilgan va hosil shakllarini tahrirlash

Lug'aviy maqolalarda tasniflash obyekti bo'lib so'zning guruhlashtirilgan (lemmalashtirilgan), ya'ni uning asosiy shakli xizmat qiladi. O'zbek va boshqa bir qator tillarda bu shakl sifatida quyidagi shakllar qo'llaniladi:

  • Otlar, sifat, tartib son va sh.k. so'zlar uchun  — birklikadgi bosh kelishik shakli (masalan, odamlar emas odam).
  • Fe'llar uchun  — feʼlning noaniq shakli (masalan, aytyapman, aytdi o'rniga aytmoq). Bundan istisno holatlat >>>>>>>>>>>>>>>>>>>.

Bir qator tillarda so'zning asosiy shakli sifitadi odatda boshqa shakllar ishlatilishi mumkin; ushbu hollarda Vikilug'at o'sha tillarda o'rnatilgan ananaviy qoidalarda amal qiladi (masalan, grek, lotin va bolgar tilida fe'lning asosiy shakli bo'lib hozirgi zamon birinchi shaxs birlik shakli hisoblanadi). Boshqa shakllar uchun to'liqsiz maqolalar yoki ularning asosiy shakllariga yo'llantirmalar tuziladi (tillararo omonimiya yo'q bo'lgan holda). Tillararo omonimiya mavjud holda, >>>>>>>>>>>>>>>>>>>.

Maqola ichidagi bo'lim va sarlavhalar tahrirlash

Vikilug'atda HTML alomati qo'llanilishi mumkin, ammo odatda wiki-alomatini qo'llash afzalliroqdir. Huddi shu sahifalardagi sarlavhani kiritishgaga ham taaluqli. Ushbu alomatda sarlavhalarning bir necha tuzilmaviy darajalari (bosqichlari) nazarda tutilgan, va ularning birinchi, asosiysisi juft tegini = qo'llash orqali kiritiladi. Ushbu darajaning dastlabgi tegi satrning birinchi o'rinida turadi, so'nggisi esa — oxirgi o'rinda, masalan:

 = Birinchi darajadagi sarlavha = 

Maqolalarda birinchi darajadagi sarlavhalar odatda tilga tegishlilikni ko'rsatish uchun qo'llaniladi (tepada qarang) va andoza orqali belgilanib qo'yiladi. Buning uchun = {{-xx-}} = qo'yish lozim, sarlavhaning lozim ko'rinishi esa avtomatik tarzda tuziladi.

Ikkinchi darajadagi sarlavhalar bir til ichidagi to'liq leksik omonimlarni (masalan, xor, on), hamda to'liq leksik (masalan, >>>>>>) va leksik-gramatik (masalan, >>>>>>>) omograflar va omoshakllarni ajratish uchun mo'ljallangan. Agar omonimiya holati bo'lmasa, unda ikkinchi darajadagi sarlavhalar tushirilib qoldiriladi (ishlatilmaydi). Ikkinchi darajadagi sarlavhalar - bu just qo'shqavat belgi = ichida joylashtirilgan maqola nomi va uning tavsilotidir, masalan:

 == xor I == 

So'zning tavsiloti sifatida rim raqamlari yordamida raqamlash, urg'u yoki so'z turkumi ishlatiladi. Birinchi darajadagi sarlavhalar ichida ikkinchi darajadagi sarlavhaga mos keluvchi sarlavha bo'lmasligi lozim. Agar omonimlar turli so'z turkumlariga taaluqli bo'lsa (masalan, >>>>>>), unda oraliqdan so'ng so'z turkumi qavs ichida keltiriladi. Urg'u faqatgina u omonimlarni ajratgan holattagina qo'yiladi. Rim raqami yordamida raqamlash boshqa barcha morfologik va etimologik farqlarni ko'rsatadi. Zaruriyat tug'ilganda, ushbu uch xildagi tavsilotlar bir-biri bilan istalgan ravishda birga qo'llanilishi mumkin.

Uchinchi darajadagi sarlavhalar (juft qo'shqavat belgi =, masalan === Morfologik va sintaktik xususiyatlari ===, === Aytilishi ===, === Etimologiyasi ===, === Maʼnoviy xususiyatlari ===) so'zning turli xususiyatlarini, shu jumladan etimologiyasi, barqaror soʻz birikmalari va tarjimalarini, ma'lum ta'riflovchi majmuini ko'rsatuvchi bo'limlarni ajratish uchun mo'ljallangan.

To'rtinchi darajadagi sarlavhalar (juft qo'shqavat belgi =, masalan ==== Maʼnosi ====, ==== Sinonimlari ====) uchinchi darajadagi sarlavhalar ichidagi kichik bo'limlarni ajratish uchun mo'ljallangan. Odatda, bunaqangi tafsilli bo'linishga === Ma'noviy xususiyatlari === va === Tarjimalari === bo'limlari ega.

Birinchi, ikkinchi, uchinchi va to'rtinchi darajadagi sarlavhalarning qo'llanilishi misoli:

= {{-uz-}} =
== on I ==
=== Morfologik va sintaktik xususiyatlari ===
'''on'''
=== Aytilishi ===

=== Etimologiyasi ===
''[[w:Fors tili|f.]]'' — [[u|U]], [[ular]]

=== Maʼnoviy xususiyatlari ===
==== Maʼnosi ====
on hazrat(lari) u oliy hazratlari (podshoh, amir, xon va sh.k. haqida). {{misol|Mirzo Anvardan {{ajrat|on}} hazratga nomus-siz{{ajrat|on}}a bir xiy{{ajrat|on}}at sodir boʻldi.|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Mehrobdan chayon}}.

==== Sinonimlari ====

==== Antonimlari ====

== on II ==
=== Morfologik va sintaktik xususiyatlari ===
'''on'''
=== Aytilishi ===

=== Etimologiyasi ===
''[[w:Arab tili|a.]]'' — [[vaqt]], [[davr]], [[payt]]

=== Maʼnoviy xususiyatlari ===
==== Maʼnosi ====
Qisqa bir zamon: [[lahza]], [[payt]]. {{misol|Bir {{ajrat|on}}. Shu {{ajrat|on}}da. yash Bir {{ajrat|on}}ning bahosin oʻlnamoq uchun Oltindan tarozu, olmosdan tosh oz.|[[w:Gʻ. Gʻulom|Gʻ. Gʻulom]]}}. {{misol|Umid Hafiza bilan boʻlgan shirin {{ajrat|on}}larini xayoli-dan oʻtkazardi.|[[w:Mirmuhsin|Mirmuhsin]]|Umid}}.

==== Sinonimlari ====

==== Antonimlari ====

{{OʻTIL|ОН}}
== Tarjimalari ==

{{Tarjimalar
|ru = 
}}
{{Tarjimalar
|tur = keng
|ru = '''on I'''<br />
[[момент]], [[миг]], [[мгновение]]; {{tarjmisoli|bir onda }} в одно мгновегие, мгновенно, в один миг; {{tarjmisoli|shu onda }} в тот же миг, тут же, сразу; {{tarjmisoli|kelgan on }} немедленно по прибытии; {{tarjmisoli|onda-sonda }} 1 ) иногда, по временам, время от времени; 2) изредка; 3) там-сям.<br />
<br />
'''on II:'''<br />
{{tarjmisoli|on hazrat, onhazratlari }} его величество ({{izoh|титул падишаха}}).<br />
}}

Grammatik va semantik turkumlarni ko'rsatish tahrirlash

Morfologik va sintaktik xususiyatlarni ta'riflash tahrirlash

Fonetik xususiyatlarni ta'riflash tahrirlash

Talqinlarni (ma'nosini) keltirish tahrirlash

Til birligining ma'lum talqinini keltirgan satr ma'no raqami bilan boshlanadi (leksemaning bir necha ma'nosi mavjudligi nazarda tutiladi) va ushbu satrdan keyingi satrga o'tishni ta'minlovchi belgi </br> bilan tugaydi. So'z ma'nosi va misoli odatda ; belgisi bilan ajratiladi. Satr boshidagi ma'no raqami <b> va </b> belgilar orasiga joylashtiriladi (masalan, <b>1</b>), va undan so'ng so'z ma'nosi tasnifi boshlanadi. Ma'noga berilgan misol {{misol|}} andoza ichida beriladi.

Alternativ tarzda, so'z ma'nolarini raqamlash satr boshida joylashtirilgan # belgisi orqali ham amalga oshirilishi mumkin.

<b>1</b> {{ot|uz}} so'z ma'nosi; {{tarjmisoli|tarjima=}}
<b>2</b> {{ko'chma|uz}} so'z ma'nosi; {{tarjmisoli|tarjima=}}
<b>3</b> {{ayn.|uz}} so'z ma'nosi; {{tarjmisoli|tarjima=}}
<b>4</b> so'z ma'nosi; {{tarjmisoli|tarjima=}}

Lug'avit talqin ensiklopedik yoki funksional-stilistik izohdan boshlanishi mumkin. Ushbu izoh tushunchaning ma'lum vaqtda, joyda, sharoitda Andoza:va sh.x. tarqalganligiga yoki uning qo'llanilishi sohasiga oydinlik kiritadi. Izoh tasnif boshida keltiriladi, kursiv bilan ajratiladi va talqindan bo'sh oraliq bilan ajratiladi.

Talqin bitta jumladan iborat bo'lib, kichik harfdan boshlanadi. Jumla oxirida ; belgisi qo'yiladi va undan so'ng {{misol|}} yordamida misol keltiriladi.

So'z talqinlarida faqatgina normativ, stilistik jihatdan neytral nutq ishlatilishi lozim. Agar talqin qilinayotgan til birligi umumiy nutqga tegishli bo'lmasa (ya'ni maxsus atama bo'lsa) va normativ birikma bo'lmasa, talqin oldida albatta tegishli belgi qo'yilishi lozim, masalan uslubiy: so'k., vulg., sheva.; yoki ma'lum bir ilm sohasiga tegishlilikni ifodalovchi: adab., geogr., mat. va sh.k..

Har bir ma'no maydoni quyidagi ketma-ketlikdan iborat bo'ladi:

  1. grammatik sharh — grammatik va tilga taaluqlilik ishorasi orqali quyidagi tartibda keltiriladi:
    1. til varianti yoki shevasi (nem., rus. v.x.k.) — faqatgina chet tillari uchun;
    2. so'z turkumiga tegishlilik — shartli qisqartma andozasini qo'llash orqali (bogʻl., sif.);
  2. ma'noning morfologik va sintaktik cheklovlari
    1. a)
    2. b)
  3. semantik sharh (ko’ch., jaml. ot);
  4. ma'noning funksional-stilistik sharhi quyidagi tartibda:
    1. tarixiy istiqbolini ko'rsatuvchi sharh (esk., neol., cherk.) — hozirgi davr va o'tmishni tavsiflovchi so'zlar uchun;
    2. yozuv yoki ogʻzaki nutq ko'rsatuvchi sharh:
      a) og'zaki nutqning turliligini ko'rsatuvchi sharh (so'zl., bol., vulg., sheva., maxs., jarg.);
      б) yozuv nutqining turliligini ko'rsatuvchi sharh (kit., tex., maxs., bosm., rasm., she’r.).
    3. ma'no nozikliklarini ko'rsatuvchi sharh:
      a) so'zlashuv nutqidagi ma'no noziliklarini ko'rsatuvchi sharh (soʻk., dag'l., nafr., betkllf., salb., hazil., kest.);
      б) kitob uslubidagi ma'no noziliklarini ko'rsatuvchi sharh (kest.).
    4. qo'llanish sohasini cheklovchi sharh:
      а) mintaqaviy cheklov: sheva.;
      б) kasbiy cheklov: maxs. — odatda bir kasbdan tashqariga chiqib ketgan atama yoki termini anglatadi. Agar so'zning qaysidir bir ma'nosi eng kasbiy sohada qo'llanilsa, unda ushbu so'z qo'shimcha tavsilot (sharh) bilan belgilanadi (av., biol., buxg., harb., geol., zool., tlsh.va x.k.), q. Predmet sohasi qisqartmalari‎;

Talqinlarni tartiblash tahrirlash

Ishlatilish misollari tahrirlash

Tarjimalari tahrirlash

O'zbek tilidan boshqa tilga tarjimalar Tarjimalar bo'limida keltiriladi (ikkinchi darajadagi sarlavha ostida). Bunaqa tarjimalarni keltirish uchun maxsus andoza Andoza:Tarjimalar mavjud.

Quyida ushbu andozaning qo'llanilishiga misol keltirilgan.

==== Ma'nosi ====
<b>1</b> {{s.t.|uz}} Boʻsh ish oʻrni </br>

[...]

=== Tarjimalari ===
{{Tarjimalar
|ru = 
}}
{{Tarjimalar
|tur = keng
|ru = <b>so'z I</br>
<b>1</b></br>
<b>1</b></br></br>
<b>so'z II</b></br>
tarjima; {{tarjmisoli|}} </br>
</br>
<b>so'z III</br>
</b>
}}

Tarjima bo'limalari soni odatda ma'noviy talqinlar soniga mos tarzda bir xil bo'lishi lozim.

Semantik munosabatlarni keltirish tahrirlash

Etimologiyasi tahrirlash

Yana qarang tahrirlash