bor

Oʻzbekcha (uz)

bor I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bor

Etimologiyasi

BOR ТжРСda bor I, bore shakllarida keltirilgan bu numerativ (79) oʻzbek tiliga 'karra', 'marta' maʼnosi bilan qabul qilingan (OʻTIL, I, 130: bor P).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

BOR ’mavjud\ B o r odamlarni anihlang. 0 Yeningizda hancha pulingiz b o r ? Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz asli ba-r tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, II, 62); keyinroq a: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (Devon, III, 161; DS, 83); oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: ba:r > bar > bâr.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Qoʻlda, ixtiyorda yoki umuman voqelikda mavjud boʻlgan; mavjud.◆  Bor imkoniyatlardan foydalanmoq. Bor kishilar bilan ish boshlamoq. Bor mablagʻlarni aniq-lamoq. sht ◆ Otabek bir oz kuchini yigʻib ol-gach, hiqildoqni bor kuchi bshshn siqa boshladi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.

2 kesim vazifasida. Boʻladi; mavjud.◆  Bugun majlis bor. Otangiz bormi ? Koʻngildan koʻngilga yoʻl bor. Maqol.◆  Oʻz doʻstim deb sir aytma, Doʻs-tingning ham doʻsti bor. Maqol◆ .shtXoʻsh, Sodiq polvon, ishlar qanaqa, Toshkentda nima gaplar bor? A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar.◆  Inson borki, hammasi orzu-umid, maqsad va niyat bilan yashaydi. Gazetadan ◆  Azizaning tikilib turgan koʻzlarida dahshat aralash gʻazab bor. Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.◆  Qirq oʻgʻilning orasida bir yolgʻiz qiz bor edi. Usmon baxshi Mamat oʻgʻli, Boʻtakoʻz.◆  Hali tong otishiga ancha bor. S. Ahmad, Saylanma.

Bormisiz yoki bor ekansiz-ku! Uzoq vaqt koʻrinmay, bedarak boʻlib ketgan kishi kel-ganda yoki biror kishi koʻngildagidek ish qilganda, unga xitoban, minnatdor ohangda ishlatiladigan ibora.◆  Usta Olim keluv-chining istiqboli uchun oʻrnidan turdi: -E usta Farfi, keling, keling, bormisiz! — dedi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. Bor boʻling! Yashab yuring, oʻlmang (koʻpincha "hormang!" soʻziga javoban ishlatiladi).◆  Shavlatyor: -Hormang, oʻrtoq muallim! Elmurod toʻxtadi: -Ha, bor boʻling, ishlar qalay? P. Tursun, Oʻqituvchi. ◆ -E, ha, bor boʻling, oyim qiz, — dedi Elmurod,

— ishlaringiz qalay, hech koʻrinmaysiz? P. Tursun, Oʻqituvchi.

3 Boylikka, davlatga ega boʻlgan; boy, badavlat.◆  Bor boʻlsang, koʻrolmaydi, yoʻq boʻlsang, berolmaydi. Maqol.◆  Bor maqtansa, topilur, yoʻq maqtansa, chopilur. Maqol. n ◆ [Yormat:] Uka, bor-boricha, yoʻq holicha, ish-qilib, bir kunimiz oʻtib turibdi. Oybek, Tanlangan asarlar.

4 Qancha boʻlsa — shuncha, hammasi boricha. ◆ Bor gapni aytib bermoq. Bor borini yeydi, uyatsiz orini yeydi. "Qanotli soʻzlar". m ◆ Yovvoyi choʻl buyuk kenglikda menga borin ochib tashladi. I. Rahmon, Yurak qirralari.

Aytganicha (yoki deganicha, maqtanganicha) bor Xuddi aytganidek, shunday deb aytishga (deyishga, maqtashga) arzirli.◆  - Toʻybekaning maqtaganicha bormi? -Bor, — dedi qutidor,

— ..xudo kishiga oʻgʻil bersa, shundayini bersin-da. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. ◆ Qosimjon boyvachchaning uylariga koʻp kela-man-da, bilaman. Arslon, arslon deganicha bor. A. Qahhor, Millatchilar. Bor boʻyicha 1) bo-shidan-oyoq; butun borligicha.◆  Bor boʻyicha suratga olmoq; 2) koʻchma toʻliq ravishda, butunicha.◆  Masalani bor boʻyicha qoʻymoq. Boʻlsa bordir Balki shundaydir; ehtimol; shunday boʻlsa ajab emas.◆  Kelgan boʻlsa bordir. Aytgan boʻlsa bordir. Jon bor Asos bor, toʻgʻri.◆  Bu gapingizda jon bor. N. Safarov, Jasorat-ning davomi. Shunisi (yoki shunchaligi) ham borki Shuni ham aytish kerakki.. Shuni ham eʼtiborga olish kerakki..◆  Ammo shunisi ham borki, keyingi vaqpiarda Azizbek Qoʻqonning yorliq va farmonlarini iltifotsiz qoldira boshladi. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. Es (yoki aql) borida Vaqtni qoʻldan bermay, oʻz vaq-tida. (◆ Yusufbek hoji:] Hozir sizlarga ikki yoʻl bor: oʻgʻil-qizingni sotib boʻlsa ham, oʻttiz ikki tangani Azizbek xazinasiga toʻlash yoki es borida etakni yopib, Azizbekni oradan koʻtarish. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar. Qoʻli bor Ishtiroki bor, ishtirok etgan, qat-nashgan. [◆  Mansur: Zuhraning yoʻqolishida bu afandining qoʻli bor. Ishi tergovga berilsin. 3. Sayd, N. Safarov, Tarixtilga kirdi.

5 3-sh. egalik qushimchasini olgan otlar bilan "biror narsaga ega" maʼnosidagi tar-kibli sifat hosil qiladi.◆  Puli bor odam. Qizi bor uy doim sarishta. Maqol.◆  Ugʻli borning oʻrni bor, Qizi borning qadri bor. Maqol. n◆  Har bir aqli bor odam qovunga piyoz qoʻshib yeyish notoʻgʻri ekanini bilsa kerak? A. Qahhor, Munofiq.

6 Ritorik soʻroq gaplarda "aslida yoʻq, mavjud emas, topilmaydi" kabi inkor maʼnolarini ifodalaydi.◆  Dunyoda toʻgʻri yashab, yurtga xizmat qilib oʻtishdan ortiq baxt bormi inson bolasi uchun ? T. Ashurov, Oq ot.◆  Axir, insof, vijdon degan narsa bormi sizda?S. Ahmad, Yulduz.

bor II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bor

Etimologiyasi

\f. jL — marta

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

kt. Marta, dafʼa, karra. ◆  Bir terining ichida qoʻy necha bor semirib, necha bor ozar. Maqol. ■■◆  Ravshan uning chehrasiyu chuqur botgan koʻmarida ilk bor iztirobtantanasini koʻrdi. "Yoshlik".◆  Bu borada Abduvahhob bilan koʻp bor maslahat-lashgandi. Oʻ. Hoshimov, Nur borki soya bor. ◆ Sirasini aytganda, ming bor eshitgandan bir bor koʻrgan afzal. "Oʻzbekiston quriqlari".

bor III

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bor

Etimologiyasi

lot. borum, borax < a. — tanakor; selitra

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

Mendeleyev davriy sis-temasi 111 guruhidagi kimyoviy element.◆  Mineral suvlarning shifobaxshligi sababi ularning tarkibida.. yod, brom, bor, litiy, bariy, stronsiy kabi moddalar boʻlishidir. "Fan va turmush".

Antonimlari

БОР. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

bor

• Inglizcha: there is, there are; exist; have
• Turkcha: var, mevcut
• Zazacha: est
• Chuvashcha: пур

Ruscha _ru

bor I
1 есть, имеется; существует, налицо; // имеющийся, существующий, наличный; ◆ suv ~ joyda oʻsimlik ~ там, где есть вода, есть и растения; ◆ joni ~ning gʻami ~ посл. (букв. у кого есть душа, у того есть и заботы) у всякого существа свой заботы; ◆ (mening) ishim ~ у меня есть дело; я занят; ◆ otasi ~ida когда был ещё жив его отец, при жизни отца; es (или aql)◆ ~ida пока есть разум, пока есть память; пока не поздно; ◆ ~mi? 1) есть ли?; нет ли?; ◆ qalamingiz ~mi? есть ли у вас карандаш?; ◆ aqlingiz ~mi? (букв. у вас есть ум?) вы в своём уме?; 2) как только, лишь только; ◆ uning jahli chiqsa ~mi если только он рассердится; ◆ bir lekini ~ есть одно «но»; ◆ shunisi ~-da вот то-то и оно; ◆ bir gap ~ 1) есть один разговор; 2) что-то есть; ◆ gapning tagida gap ~ за этими словами что-то кроется; ◆ bir ~ ekan, bir yoʻq ekan фольк. было-не было, жил-был (обычный зачин узбекских народных сказок); ◆ ~ boʻl(ing)! живи(те)!; здравствуй(те)! (приветствие, чаще всего употребляемое как ответ на приветствие "hormang!", см.); ◆ e, ~misiz? (букв. существуете ли вы?) где же вы были до сих пор?; где это вы пропадали?; ◆ ~ boʻyicha во весь рост; ◆ ~ kuchi bilan изо всех сил, что есть мочи; ◆ ~ ovozi bilan во весь голос, во всё горло; ◆ ~ odam 1) имеющиеся в наличии люди, присутствующие; 2) имущий, состоятельный человек;
2 то, что есть, имеется (в чем-л. распоряжении или достоянии); ◆ ~iga baraka см. baraka 3; ◆ ~ini tejab, yoʻqni yoʻndirib сберегая то, что было, доставая с трудом то, чего не было;
3 имущий, зажиточный; ◆ ~-~icha, yoʻq holicha погов. имущий - по своему достатку, а неимущий по возможностям; ◆ ~dan yukadi погов. передаваться (переходить) может от того, у кого имеется; ◆ 

• boʻlsa ~dir возможно, может быть, чем чёрт не шутит.
  

bor II
книжн. раз; ◆ bir necha ~ несколько раз.

bor III
хим. бор; // борный.