chang

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

chang

Etimologiyasi

CHAŊ ' mayda kukun', 'gard'. Ch a n g ichidan ola-bula mollar chihib keldi (Sunnatilla Anorboyev). Shunday maʼnoni anglatuvchi ot chaŋ tarzida talaffuz qilingan boʻlib (КРС, 844), hozirgi oʻzbek tilida a un-lisi ä unlisiga almashgan: chaŋ > chäŋ.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 Mayda zarra, kukun holidagi tuproq yoki boshqa moddalar; gard, toʻzon. ◆ Yolgʻiz otning changi chiqmas, changi chiqsa ham, dongʻi chiqmas. Maqol . ◆ Podadan oldin chang chiqarma. Maqol . ■■ ◆ Shoyon mehnatingning nishonasi bu — Qora qoshlaringga qoʻngan chang, gʻubor. A. Oripov . ◆ Toʻxtaxola.. yuz-koʻziga koʻcha changi yopishayotganini ham payqamas edi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

Chang bosmoq Qalin chang bilan qop-lanmoq (uzoq vaqg ishlatilmay yotgan narsa haqida). ◆ Telvizor, priyomnikni chang bosib yotardi. T. Ashurov, „Oq ot“ . Chang koʻtarmoq (yoki chiqarmoq) Bekorga gʻalva yoki shov-shuv koʻtarmoq. Chang qoʻndirmaslik (yoki yuqtir-maslik) 1) gard, dogʻ tegizmaslik, ozoda tutish. ◆ U kiyimiga chang qoʻndirmaydi; 2) koʻchma oʻziga, nomiga dogʻ tushirmaslik, gap tegizmaslik. ◆ Hakimboyvachcha ilonday toʻl-gʻandi.. u oʻzining va oila aʼzolarining usti-ga chang qoʻndirishni istamas, oilasi bilan hech qanday oilani tenglashtirmas edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Changini chiqar-moq s. t. 1) tez tamom qilmoq; pok-pokiza tushirmoq, yeb yubormoq, yeb tashlamoq. ◆ Bo-qijan butun gavdasi bilan laganga maut-landi. Ota va oʻgʻil, goʻyo bahslashganday, pa-lovning changini chiqarishdi. Oybek, „O“ . v. shabadalar; 2) toʻzitib yubormoq, dabdala qilib tashlamoq. Hasratidan chang chiqadi Hasrati koʻp, hasrati sira tugamaydi. ◆ Max-sum.. Qoʻchqorning musulmoni komil banda-larga koʻp ozor berayotganini gapirib, hasra-tidan chang chiqdi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ .

2 sft. Chang qoʻngan; gʻuborli. ◆ [Zargarov] Xona oʻrtasida sal bukchayganicha turib, chang etigi bilan ogʻir odim/shb chiqib ketgan quruvchining besoʻnaqay gavdasini horgʻin.. kuzatib qoldi. A. Muxtor, „Boʻronlarda bordek halovat“ . ◆ Arava chang qishloq yoʻlidan chiqib, katta tosh yoʻlga tushib oldi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

3 bot. Oʻsimliklarning erkak jinsiy hujayralari. ◆ Ashir Haqqulov zargarlarga xos diqqat bilan bir gulning changini moʻychinak bilan olib, ikkinchi bir gulni changlayotgan ekan. S. Nurov, „Narvoy“ .

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

chang

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

II [f. — torli musiqa asbo-

bi] 1 Qutisimon trapetsiya yoki yoy shaklida-gi, sim torlar tortilgan, tirnama yoki qoʻsh choʻp bilan urib chalinadigan jarang-dor cholgʻu asbobi.. ◆ Chang — oʻzbek xalq cholgʻu asboblari orasida eng koʻp torlisi hisob-lanadi. Gazetadan .

2 Labga qoʻyib, poʻlat tilini barmoq bilan turtib, nafas bilan chalinadigan kichik cholgʻu asbobi; changovuz.

3 s. t. ayn. zil III.

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

chang

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

III \f. — panja, tirnoq; chan-

gal; barmoqlar bukilgan kaft] Panja; changal. ◆ Qochib qutulgan-man (qutulgan bilan) qayda borasan, Axiri changimda sen ham oʻlasan. "Malikai ayyor"

Chang solmoq 1) changal bilan ushlamoq, tutmoq; changal solib hujum qilmoq. -Ba-sharang qursin! — ◆ Saida birdan yuzimga chang soldi. "Yoshlik"; 2) koʻchma tajovuz qilmoq, qasd qilmoq. ◆ Bilmayman, qaysi kun, qaysi damdadir Mening qismatimga chang soldi sayyod. A. Oripov .

Antonimlari

ЧАНГ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

chang I
1 пыль; // пыльный, запылённый; ◆ qalin ~ толстый слой пыли; ◆ ~ koʻcha пыльная улица; ◆ ~ namat или ◆  ~ bosgan namat пыльная кошма, запылённая кошма; ◆ ~ koʻtarildi поднялась пыль; ◆ ~ koʻtarmoq поднимать пыль; ◆ yolgʻiz otning ~i chiqmas, ~i chiqsa ham dongʻi chiqmas посл. (букв. один конь пыли не поднимет, но если даже и поднимет, то славы этим не добудет) один в поле не воин; ◆ podadan oldin ~ chiqarmoq погов. (букв. поднимать пыль ещё до появления стада) преждевременно поднимать шум, раструбить (о чем-л.);
2 бот. пыльца; * ◆ ~ini chiqarmoq разг. быстро съесть, расправиться, уничтожить (напр. плов); ◆ hasratidan ~ chiqadi он беспрестанно ноет; он жалуется по всякому поводу; ◆ koʻziga ~ sepmoq пускать пыль в глаза; замазывать очки; ◆ ~ yuqtirmaydi (или qoʻndirmaydi) 1) он содержит что-л. опрятно, не даёт возможности запылиться; 2) перен. он бережёт честь, доброе имя.

chang II
1 чанг (музыкальный инструмент наподобие цимбал);
2 варган (музыкальный инструмент).

chang III
прям. и перен. пятерня, лапа; лапы, когти; ◆ ~ solmoq 1) схватить, вцепиться (когтями или всей пятерней); 2) перен. наложить лапу; ◆ yoqasiga ~ solmoq схватить за ворот, схватить за шиворот.