charx

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

charx

Etimologiyasi

CHARX Bu tojikcha ot asli 'aylana', 'gardish' maʼnosini anglatib, keyinchadik 'ip yigiradigan asbobning gʻildiragi', 'kesish asboblarini oʻtkirlaydigan qurilmaning aylanadigan qismi' kabi maʼnolarni anglata boshlagan (ТжРС, 439; OʻTIL, II, 357). Bu otdan oʻzbek tilida charxla- feʼli yasalgan. Charx oti, charxla- feʼli oʻzbek soʻzlashuv tilida r tovushini tashlab chax, chaxla- tarzida ham aytiladi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

f. £ j-a. - gʻildirak; doira, ayla-na; chigʻir

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Ip yigiradigan dukli qoʻl asbobi. ◆ Yaxshi xotin erta turib, charx yi-girar, Yomon xotin erta turib, oʻchoq kovlar. Maqol . n ◆ Kimdir charx yigiryapti shekilli, gʻir-gʻir ovozham kelyapti. X. Toʻxtaboyev, „Yil-lar va yoʻllar“ .

2 Har xil asboblarning, qurilmalar-ning aylanadigan qismi; parragi. ◆ Tegirmon charxi. m ◆ -Yuringlar, oʻshal quduqning charxini aylantirurmiz, — dedi Alisher.. M. Osim, Karvon yoʻllarida.

3 Kesuvchi asboblarning tigʻini oʻtkir-laydigan, qayraydigan asbob. ◆ Charxda pichoq charxlamoq.

</a>gʻMP "vg

Charx ilonlar Qora ilonlar oilasiga mansub ilonlar urugʻi (tanasini halqa qilib oʻraganida, tangachalari ishqalanib, charx toshi aylanishiga oʻxshash ovoz chi-qaradi).

4 koʻchma Gardish, aylana. ◆ Davr charxi. Charxi falak. m ◆ Gʻaniyeva gap charxini ay-lantirib yuborish uchun: -Laʼlixonni ham olib kelmabsiz-da, — dedi. Oydin, „Koʻngli toʻl-dimi, yaxshi yigit“ . ◆ Tark eshdim charxi fa-lakni, meni tark etmadi oxyiap. "Yoshlik" .

Charx urmoq 1) aylanmoq; atrofida aylanmoq. ◆ Hovuz atrofidagi qor bosgan tollar ustida qargʻalar charx urib qagʻil-laydi. Oʻ. Hoshimov, „Ikki eshik orasi; 2) turgan yerida oldinga bosmay aylanmoq“ . ◆ Velosiped charx uryapti.

5 koʻchma poet. Falak; dunyo. Bu — ◆ charx-ning faqat bir-bir aylanishi, Hamal quyoshi ham taxtiga mindi. A. Isroilov . ◆ Nomehribon koʻzlardan omon asra meni, charx!K. Obidjon .

Charxi kajraftor Teskari aylanuvchi, adolatsiz dunyo. ◆ Charxi kajraftor toʻnini teskari kiydi. m ◆ Charxi kajraftorning bir shevasidin dogʻmen.. Furqat .

Antonimlari

ЧАРХ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

charx
1 прялка; ◆ ~ yigirmoq прясть на прялке;
2 точильный станок, точило;
3 круглая, вращающаяся часть (какой-либо машины, приспособления); ◆ tegirmon ~i мельничное колесо;
4 перен. круг, круговорот; круговерть; ◆ davr ~ и круговорот эпохи; ◆ ~i falak круговорот судьбы, превратности фортуны; ◆ gap ~ini aylantirmoq поддержать или завязать разговор; ◆ 

• ~ tovoq большое блюдо; ◆ ~ urmoq 1) обходить (объезжать) кругом; кружйть(ся); ◆ Bir zumda qora qushlar Bektemirning tepasida ~ ura boshladi (Ойбек, «Ќуёш ќораймас») В один миг чёрные птицы начали кружить над Бектемиром; 2) буксовать; ◆ mashina ~ uryapti машина буксует.