Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

koʻ-lan-ka

Aytilishi

Etimologiyasi

KOʻLANKA ' oftob nuri tushmaydigan joy', ' soya¹. Mashina teraklarning quyuh koʻlankasi os— tida uchib borarkan, .. (Z.Fatxullin). Bu soʻz qadimgi turkiy tildagi 'soya boʻl—' maʼnosini anglatgan köloʻ-feʼlidan (ДС, 314) -ŋ qoʻshimchasi bilan yasalgan otga kuchaytirish maʼnosini ifodalovchi —ä qoʻshimchasini qoʻshib hosil qilingan, keyinchalik ŋ undoshi nk un — doshlariga, ikkinchi boʻgʻindagi ü unlisi ä unlisiga al— mashgan, ö unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: (köloʻ— + ŋ = kölüch) + ä = kölüŋä > kölünkä > kölänkä > kolänkä.UTILga bu maʼnoni anglatuvchi koʻlaga, koʻlka soʻzlari ham kiritilgan. Devonda köNk soʻzi 'soya' maʼnosini (I, 387), köNkä soʻzi 'quyuq soya' maʼnosini (III, 189) anglatishi taʼkidlangan. Koʻlka soʻzi qadimgi turkiy tildagi köNkä soʻzining ikkinchi boʻgʻinidagi i unlisi talaffuz qilinmagani natijasida yuzaga kelgan, oʻzbek tilida esa ö unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: kölikä > kölkä > kolkä. Devonda köNkä shak — lida berilgan soʻz DSga kö1ädä, köNdä shakllarida ki — ritilgan (ДС, 314), bu yerda ikki unli orasidagi k ja— rangsiz undoshi g jarangli eshiga, ikkinchi boʻgʻindagi i unlisi esa ä unlisiga almashgan: kölikä > köligä > kölägä.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Oftob nuridan toʻsilgan joy; soya. ◆ Abduvahob ayvondagi koʻlankaga oʻtirdi, oʻgʻilchasini tizzasiga olib, peshonasidan oʻpdi. Sh. Toshmatov, „Erk kushi“ . ◆ Mashina teraklarning quyuq koʻlankasi ostida uchib borarkan, Qudratning doʻstlari koʻm-koʻk va boʻliq paxtazor dalalarni unga koʻrsatib, faxrlanar edilar. 3. Fatxullin, „Soʻnmas yulduz“ .

2 Kishi va narsalarning yorugʻlikka qarama-qarshi tomonga tushadigan soyasi. ◆ Aravani ot tortar, koʻlankasini it tortar. Maqol . n ◆ Olis-olislarda yigitlarning koʻlankalari koʻrinadi. "Oʻzbekiston qoʻrikdari" . Roʻparadagi uyda chiroq yondi. Darparda orqasida tebranib turgan koʻlanka toʻxtadi. Gazetadan. ◆ Qaragʻaylarning koʻlankasi tungi sokin havoda qimir etmay turardi. M. Muhamedov, „Qahramon izidan“ .

3 Uzoqda, qorongʻilikda, tumanda gʻira-shira koʻringan narsa; qora, sharpa. ◆ Koʻngli aldamagan ekan: uzoqdan alaqanday koʻlanka qorayib koʻrindi. X. Sultonov, „Onamning yurti“ . ◆ Bashorat yaqin bordi, koʻlanka yana qimirladi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ .

4 koʻchma Biror ichki ruhiy holatning (mas. tashvish, gʻam, azob) ifodasi, aksi. ◆ Sheʼriyat boshiga zulmat koʻlankasi tushdi. Zulfiya, „Xayollar, tuygʻular“ . ◆ ..uning [Madrayimning] nuroniy chehrasini, xuddi quyoshni bulut bosganidek, qaygʻu-alam koʻlankasi chul-gʻab oldi. "Mushtum" . ◆ Iqbol xola uning chehrasidagi alam koʻlankasini ilgʻamadi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ .

5 koʻchma (3-sh. egalik va oʻ.-p. k. shaklida) Biror kimsaning himoyasi; panoh, homiylik. ◆ Birovning koʻlankasida yashamoq. m ◆ -Qalay, Homidbek, yurtlaringiz tinch-likmi? -Xudoga shukur, davlatlari koʻlanka-sida. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

6 kam qoʻll. Narsalarning boshlangʻich shakli, hali toʻla shakllanmagan umumiy koʻrinishi. ◆ Chigit ekish boshlanguncha, yangi qishloqning koʻlankasi koʻrinib qoldi: ..hali ochilmagan koʻchalarning ikki yuziga sakson besh mingdan ortiq koʻchat oʻtqazildi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Koʻlankasi qolibdi - Juda ozib ketibdi, ramaqijon boʻlib qolibdi. ◆ Soʻrila-soʻrila koʻlankasi qolgan sovliq nimaga yaraydi? S. Anorboyev, „Oqsoy“ . Koʻlanka (sini) solmoq - Salbiy taʼsirini oʻtkazmoq. ◆ [Nigoraning].. bu tabassumi zoʻrma-zoʻraki ekanini, qanday-dir gʻussa yuziga koʻlanka solib turganini Sherbek bir boqishdayoq payqadi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ . ◆ Urush barcha qatori Maqsuda opa-ning ham boshiga oʻz koʻlankasini soldi. Gazetadan .

Oʻz koʻlankasidan (ham) qoʻrqmoq - Har narsadan qoʻrqadigan, xavfsiraydigan boʻlmoq. ◆ Lekin Madamin yuragini oldirib, oʻz koʻlankasidan qoʻrqadigan boʻlibqoldi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

Oʻzi xon, koʻlankasi maydon - q. xon.

Qora koʻlanka - Yomonlik, balo ramzi. ◆ Bilaman, ana, hozir sen turgan oʻlka Boshi-da qanot yozgan qora koʻlanka. Gʻayratiy .

Sinonimlari

Antonimlari

КЎЛАНКА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Yoqutcha: күлүк (külük)

Ruscha _ru

koʻlanka
1 тень, сень, ◆ daraxtlar ~sida в тени (под сенью) деревьев; ◆ qiyshiq daraxtning ~si ham qiyshiq посл. у кривого дерева и тень крива;
2 = koʻlaga;
3 перен. сень, покровительство; ◆ birovning ~sida boʻlmoq находиться под покровительством кого-либо; ◆ davlatingizning ~sida под вашим покровительством; ◆ oʻzi xon, ~si maydon погов. сам царь, сам бог; соотв. сам себе хозяин;
4 фигура, силуэт, неясная тень (кого-чего-л.); ◆ deraza orqali odamning ~si koʻrindi за окном показался силуэт человека;
5 перен. отражение, печать, тень (напр., какого-л. чувства); ◆ gʻussa ~si тень печали, отражение печали; ◆ ~ solmoq (или tashlamoq) накладывать печать, оставлять след;
6 контур, неясные черты (чего-л. нарождающегося); * ◆ ~ qolibdi он сильно исхудал, от него одна тень осталась.

koʻlanka