Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qoʻl

Aytilishi

Etimologiyasi

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Odamning barmoq uchlaridan yelkasigacha boʻlgan qismi, aʼzosi. ◆ Baquvvat qoʻllar. Qoʻlni oldinga choʻzmoq. Ikki qoʻlni yuqori koʻtarmoq. Qoʻl kuchi. Bosh qashigani ham qoʻlim tegmaydi. ■■ ◆ Ioʻlchi.. ikkinchi qoʻli bilan Qora Ahmadning bir qoʻlini orqaga qayirdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

2 Shu aʼzoning bilakdan barmokdar uchigacha boʻlgan qismi; panja. ◆ Qoʻl bilan silamoq. Qoʻl bilan ushlamoq. n ◆ Yoʻldosh orqadan asta kelib, Elmurodning koʻzini ikki qoʻli bilan bekitdi. Shuhrat, „Shinelli yillar“ . ◆ Qozi domla qoʻllarini yuvib tu-rib, dasturxonga koʻz yugurtirdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

3 Ish-mehnat bajaruvchi aʼzo (vosita) sifatida. ◆ Qoʻlim band, m ◆ Men bu mol-dunyo-ni, yer-suvni qoʻlim bilan topgan emasman, aqlim bshshn topganman. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Otabek bilan birga Tashkent tushib, oʻz qoʻllari bilan toʻyimizni oʻtkazishingizga ishonib Yusufbek hoji. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Qoʻli tegmaydi Biror ishni bajarishga vaqti yoʻq; qoʻli band, ish bilan band.

4 s. t. Hayvonlarning oldingi oyoqlari. ◆ Qoʻyning qoʻli va soni. Qoʻl goʻshti.

5 s. t. Barmoq. ◆ Oʻrta qoʻl. Besh qoʻl bara-var emas. Maqol .

Ikki qoʻlini burniga suqib (yoki tiqib) q. burun I.

6 Har kimning oʻziga xos yozuv usuli, uslubi, yozuvi, xati va uning ifodasi. ◆ Qu-tidor qizining maqsadiga tushunib, ikki turli qoʻlni darrov payqab oldi: -Vijdon-siz, iblis, — deb qoʻydi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ [Nizomiddinov:] Xat bilmaydigan ogʻzaki guvohlar ham bor, yozib beray desam, hamma arizalar bir odamning qoʻli bilan yozilgan, degan shubha boʻlmasin.. S. Ahmad, „Hukm“ .

7 Imzo. ◆ Dalolatnomaga qoʻl qoʻymoq. Shart-nomaga qoʻl qoʻymoq. m ◆ Xoʻjabekov — rais, Saidgʻozi.. bir kichkina odam.. Barcha huj-jatlarda Xoʻjabekovning qoʻli. S. Anorboyev, „Oqsoy“ . ◆ Omborchi: -Boʻta qoʻl qoʻymagan qogʻozni qogʻoz demayman, — deb katta ket-vordi. S. Ahmad, „Hukm“ .

8 Har kimning oʻziga xos ish usuli, us-lubi, ishi, xatti-harakati; shuni aks et-tiruvchi ifoda. ◆ Hovlini oʻrab turgan devor-lar ham yangidan urilgan, ichkarisidan ham-masi ganch bilan suvalgan. Hamma yoqda aka-sining qoʻli koʻrinadi. H. Ahmar, Kim haq?

9 Imkon, imkoniyat.

Qayoqqa qoʻl uzatsa yetadi Imkoniyatga ega, imkoniyati katga. Qoʻli baland ayn. kuli uzun. Qoʻli kalta (yoki qisqa) Imkoniyati kam, cheklangan, qurbi yetmaydigan. ◆ [Da-dajon aka:] Oʻylab qarasam, doʻppi tor ekan. Kattaroq uui qilishga qoʻlimiz kalta ekan. I. Rahim, „Ixlos“ . Qoʻli uzun Har qanday narsaga yetishish, erishish imkoni bor, shunday qudratga ega. ◆ Uning qoʻli uzun edi, dav-latning bir qismini dadasidan, ukasidan yashirin ishlatib, xolis oʻziga qarashli katta bir boylik orttirgan edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Qoʻlidan keladi Biror ish-ni amalga oshirish uchun imkoniyati, huquqi bor, kuch-quvvati yetadi, biror ishni qila, bajara oladi. ◆ U [Nuri] juda dadil va ayyor qiz. Uning qoʻlidan har qanday ish keladi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

10 (3-sh. egalik hamda j.k. va oʻ.-p. k. shaklida koʻm. vaz.: qoʻliga, qoʻlida) Ixtiyo-riga, izmiga; ixtiyorida, izmida. ◆ Kishi hur-mati oʻz qoʻlida. Maqol . ■■ ◆ [Kumush] Bu uy-dan chiqib ketishni, bir-ikki oylab Ota-bekni Zaynab qoʻliga topshirib qoʻyishni yana muvofiq koʻ^mas. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . ◆ Agarda xon ‘chsoʻtarish mening qoʻlimda boʻlsa edi, xon qilib Otabekni koʻtarar edim. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Besh qoʻlini ogʻziga urmoq (yoki tiqmoq) q. besh I. Gah desa (yoki deganda) qoʻlga qoʻna-digan qilib olmoq q. gah. Yolgʻiz (yoki yakka) qoʻl q. yolgʻizqoʻl. Koʻngliga (yoki yuragiga, koʻk-siga, qoʻltigʻiga, qoʻyniga) qoʻl solib koʻrmoq Birovning fikri yoki ichki sirini bilish maqsadida turli gaplar aytmoq, shu maq-sadda gapga solmoq. ◆ Oʻktam toʻy-hasham toʻgʻ-risida soʻz ochib, qizning koʻngliga qoʻl sol-moqchi boʻldi. Oybek, „O“ .v. shabadalar. Oyogʻi olti(ta), qoʻli yetti(ta) q. oyoq 1. Oyogʻini qoʻlga olib q. oyoq I. Chap (yoki soʻl) qoʻl Chap tomon; chap, soʻl. ◆ Chap qoʻlga yurmoq. Chap qoʻldagi koʻcha. Oʻng qoʻl 1) oʻng tomon; oʻng. ◆ Oʻng qoʻlga buril-moq. Oʻng qoʻldagi uy. Oʻng qoʻldan mashina kelib qoldi. n ◆ -Qayoqqa yuramiz, — dedi Si-diqjon qayrilib, uning koʻziga qarab. -Oʻng qoʻlga, — dedi xotin. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari; 2) eng yaqin, ishonchli yordamchi“ . ◆ Bu kishi Azizbekning amiri lashkari va oʻng qoʻli boʻlgan Rayimbek dodxoh edi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Qoʻl bermoq Birovga ixlos qoʻymoq, uni pir deb tanimoq. ◆ Bir kun Margʻilondan bir eshon keldi. Boyi-miz oʻsha kishiga qoʻl bergan ekan, yaʼni oʻsha kishiningmuridi ekan. I. Rahim, „Ixlos“ . Qoʻl kelmoq Qulay, mos, koʻngildagidek boʻlib tushmoq. ◆ Yerni begona oʻtlardan tozalashda qoʻl keladigan asbob. m ◆ Dalabop qattiq trinkadan besh-olti metr olaman. Ularga judayam qoʻl keladi. A. Ubaydullayev, „Hayot oqimi“ . Qoʻl koʻtarmoq 1) rozilik, xohish yoki ovoz berish ishorasi sifatida qoʻlini yuqoriga koʻtarmoq. ◆ "Kimda-kim Nuʼmon hoji Qalandarov.. bu yerdan badargʻa qilinsin desa, qoʻlini koʻtarsin. Hamma baravar qoʻl koʻtardi. A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari;

2) taslim boʻlmoq. ◆ Qurshovga olingan dushman qismlari qarshilikni toʻxtatib, qoʻl koʻtardilar; 3) koʻchma birovni urish, zarba berish uchun xezlanmoq. ◆ Nega sohibkorga qoʻl koʻtarding? Kuchingni qayerga qoʻyishni bil-mayapsanmi?J. Sharipov, „Xorazm“ . Qoʻl sil-tamoq q. siltamoq. Qoʻl tegizmoq (yoki ur-moq) 1) faqat boʻlishsiz shaklda: qoʻl te-gizmaslik Hatto isteʼmol uchun olmaslik. ◆ Ovqatga hech kim qoʻl urmadi; 2) biror ishga kirishmoq, „tutinmoq, urinmoq“ . ◆ U [Muxammad] qaysi ishga qoʻl ursa, uni uddalay olar.. edi. M. Osim, „Sehrli soʻz“ . Qoʻl uchida yoki qoʻl uchi bilan 1) astoydil emas, istar-istamas; shunchaki, yuzaki. ◆ Doktor uni qoʻl uchidagina koʻrdi, dori bermadi, tayinli bir gap ham aytmadi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ U [Xolmat] Toʻraxonovdan haqiqiy yordam kutgan.. Faqat balandparvoz soʻzlar eshitdi va [toʻgʻonni] pala-partish, qoʻl uchida qurishga daʼvat qilindi. Sh. Rashidov, „Qudratli toʻlqin; 2) qiyinchilik bilan, zoʻrgʻa, arang“ . ◆ Bu qanday gap axir, oʻzim qoʻl uchida tirikchilik qilaman-u, sening uchun shu kunimdan ham ayrilaymi? H. Shame,

Oqpadar. Qoʻl yuvmoq ayn. qoʻlni yuvib, qoʻl-tiqqa tiqmoq (yoki urmoq). Qoʻlga olmoq 1)

pora berish, aldash va sh.k. yoʻllar bilan oʻziga moyil qilmoq. ◆ Xumparning ogʻzi-bur-nini moylab, qoʻlga olib boʻlmasmikin? P. Tursun, „Oʻqituvchi; 2) ushlab, tutib olmoq, asir olmoq, bandi qilmoq, qamamoq“ . ◆ Mux-torxonni Afgʻoniston chegarasida qoʻlga olib-dilar. A. Qahhor, „Sarob“ . Qoʻlga tushmoq 1) aybi, jinoiy ishi oshkor boʻlib tutilmoq. ◆ Gap tarqadi: birov tilmoch Hokim toʻraning xotini bilan qoʻlga tushib qopti, desa, yana birov tilmoch Hokim toʻraning qorovuli bilan qoʻlga tushib qopti, deyar edi. S. Ahmad, „Hukm; 2) firib yemoq“ . ◆ Qoʻlga tushibsan, seni rosa laqillatishibdi. Qoʻli bormaydi Is-tagi, „xohishi yoʻq; hafsalasi yoʻq“ . ◆ Tutni kesishga qoʻlim bormayapti. yash ◆ Mol ketdi — jon ketdi, ishga ham qoʻlim bormaydi. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ . Qoʻli ochiq yoki ochiq qoʻl Hech narsani ayamaydigan, saxiy. ◆ Qoʻli ochiqning yoʻli ochiq. Maqol . Qoʻli egri Oʻgʻri. Qoʻli yupqa Kambagʻal, qashshoq. ◆ Oʻsha kunlari Malohat aya yashayotgan qishloqdan yetmish chaqirim narida qoʻli yupqaroq bir kishining xonadoniga olov tutashib yonib ketibdi. Gazetadan . Qoʻli qichidi q. qichimoq. Qoʻli koʻliga tegmaslik Nihoyatda tez, chaq-qon harakat qilmoq, tez ishlamoq. Qoʻlini sovuq suvga urmaydi Hech ish qilmaydi. ◆ Nusratilla roʻzgʻorda qoʻlini sovuq suvga urmaydi. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . Qoʻlni bigiz qilmoq ayn. barmoqni bigiz qilmoq q. barmoq 1. Qoʻlni yuvib, qoʻltiqqa tiqmoq (yoki urmoq) Biror narsadan hafsalasi pir boʻlib, ixlosi qaytib, uni tark etmoq, undan yuz oʻgirmoq, voz kechmoq, qaytmoq. ◆ Baʼzilari gʻayratlari bekorga ketayotganini koʻrib, qoʻllarini yuvib, qoʻltiqqa urdilar. M. Osim, „Ajdodlarimiz qissasi“ . Qoʻlni qoʻlga bermoq Biror sohada bahamjihat boʻlmoq, oʻzaro birlashmoq. ◆ Qoʻlni qoʻlga berib ish-lamoq. n ◆ Qadrdon dalalar, mehnat tongi-da Qoʻlni qoʻlga berar ikki baxtli yosh. Gʻayratiy . Harom qoʻl Birovning haqidan hazar qilmaydigan, nopok (odam haqida). ◆ Qayerdaki harom qoʻl bor, u yerda barakat yoʻq. Oybek, „O“ .v. shabadalar.

Sinonimlari

Ilik.

Antonimlari

ҚЎЛ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

OʻTIL

Tillar

Turkcha: el
Yoqutcha: илии

Ruscha _ru

qoʻl
1 рука; руки; // ручной; ◆ oʻng qoʻl прям. и перен. правая рука; ◆ qoʻl kuchi сила рук; физическая сила; ◆ qoʻl soat(i) ручные часы; ◆ qoʻl sochiq салфетка; ◆ qoʻl bilan или ◆ qoʻlda рукой, руками, вручную; ◆ oʻz qoʻli bilan собственными руками; собственноручно; сам; oʻzi bilan yozilgan xat 1) писмо написанное (чьей-л.) рукой; 2) автограф; ◆ qoʻlda koʻchirilgan nusxa экземпляр, переписанный от руки; ◆ mening qoʻlimda прям. и перен. в моих руках; ◆ qoʻlimizda oʻsgan qiz девушка, выросшая (воспитанная) у нас; ◆ qoʻlimda hech narsam yoʻq 1) у меня в руках ничего нет; 2) я ничем не располагаю; ◆ qoʻldan qoʻlga из рук в руки; ◆ qoʻl koʻtarmoq 1) поднять руку (руки); 2) перен. поднять руку (на кого-л.), замахнуться (на кого-л.); 3) голосовать (за кого-л.); ◆ qoʻl ochmoq рел. поднять и сложить руки для молитвы; ◆ qoʻl ushlashib взявшись за руки; ◆ qoʻlhalollamoq этн. совершать обряд обрезания; ◆ qoʻlga kirgizmoq (или kiritmoq) овладевать, приобретать, заполучить, прибирать к рукам; ◆ qoʻlgaolmoq 1) взять в руки, 2) перен. захватить; забрать в свои руки, заполучить; ◆ oʻzini qoʻlga olmoq взять себя в руки, сдержаться; ◆ birovni qoʻlga olmoq 1) захватить кого-либо, забрать кого-либо; 2) подкупить (кого-л.); ◆ qoʻlga tushmoq 1) попасться, быть пойманным, быть схваченным; 2) перен. быть обманутым, надутым; обмануться; ◆ qoʻl ingni tiy не давай воли рукам; ◆ qoʻldan bermoq упустить, лишиться (чего-л.); ◆ surʼatni qoʻl dan bermoq сдавать темпы, снижать темпы; ◆ fursatni qoʻldan bermoq упускать время, упускать удобный момент, упускать случай; ◆ qoʻlidan olib qoʻymoq отнимать (у кого-л.), вырывать (что-л. у кого-л.) из рук, отбирать, забирать; ◆ qoʻldan chiqarmoq 1) выпускать из рук; 2) заканчивать, оканчивать, завершать; 3) перен. упускать; ◆ qoʻlni qoʻlga berib взявшись за руки, рука об руку; ◆ qoʻl ini orqasiga qilib заложив руки за спину; ◆ qoʻl bormaydi 1) не хочется, нет желания, не тянет (что-л. делать); 2) перен. рука не поднимается; ◆ qoʻl boʻshida (букв, когда руки свободны) в свободное время, на досуге; ◆ qoʻl tekkanda когда будет свободное время; ◆ qoʻl tegmaydi руки не доходят; ◆ qoʻl uchida 1) концами пальцев; 2) перен. едва, с трудом, с большими усилиями; ◆ qoʻl uchida tirikchilik qilmoq еле-еле сводить концы с концами, с трудом поддерживать существование; 3) перен. небрежно; ◆ qoʻl uchida koʻrishmoq небрежно поздороваться; ◆ qoʻl ostida под (чьим-л.) руководством, под (чьим-л.) началом; в подчинении (у кого-л.); ◆ qoʻl uchi bilan спустя рукава, нехотя, небрежно, кое-как; ◆ qoʻlim qovushmayapti см. qovushmoq; ◆ qoʻlidan keladi он в состоянии (что-л. делать), он сможет, он сумеет; ◆ bu ish qoʻl imdan kelmaydi я не в состоянии сделать это; это мне не по силам; это свыше моих сил; я не в силах сделать это; ◆ qoʻlidan ish keladigan odam способный человек; человек, умеющий работать, действовать; ◆ qoʻldan kelgancha по мере сил, по мере возможности; ◆ uning qoʻlidan har narsa keladi 1) он всё может, он мастер на все руки; 2) перен. он на всё способен; от него всего можно ожидать; ◆ qoʻli oʻynamaganning koʻzi oʻynar погов. кто не работает, тот не ест; ◆ qoʻl qoʻlni taniydi погов. (букв. рука руку знает) у кого брал, тому и следует отдавать; ◆ qoʻlni yuvib, qoʻltiqqa urmoq см. urmoq;
2 передние конечности животных; ◆ qoʻl goʻshti мясо передних ног;
3 разг. палец; пальцы; ◆ oʻrta qoʻl средний палец; ◆ oʻrta qoʻl topar игра, в которой один из игроков зажимает все пальцы одной руки в другой руке так, что видны только их кончики, а другой игрок должен найти его средний палец; ◆ oʻrta qoʻlday перен. разг. хороший, настоящий, такой, как надо; ◆ oʻrta qoʻlday juvon молодая красивая женщина; ◆ besh qoʻl baravar emas погов. пять пальцев не равны; соотв в семье не без урода; ◆ ikkala qoʻlini burniga tiqib qolmoq (букв. остаться с засунутыми в нос двумя пальцами) остаться с носом, остаться в дураках, остаться ни с чем; уйти не солоно хлебавши;
4 почерк; ◆ bu mening qoʻlim emas это не моя рука, это не мой почерк; это не я писал;
5 подпись;◆ qoʻl qoʻymoq расписаться, поставить свою подпись, скрепить своей подписью; ◆ qoʻl qoʻydirmoq дать расписаться; дать на подпись; получить (чью-л.) подпись; ◆

qoʻl keladigan подходящий, сподручный; ◆ bu menga qoʻl kelmaydi это мне несподручно; ◆ koʻngliga qoʻl solmoq влезать в душу; ◆ oyoqni qoʻlga olib yugurmoq бежать, не чуя ног под собой; бежать, сломя голову; бежать что есть силы; ◆ ochiqqoʻl щедрый; тороватый; ◆ sovuqsuvga qoʻl urmas (букв. не опустит пальцы в холодную воду) белоручка, бездельник; ◆ u qoʻlini sovuqsuvga urmaydi он ничего не делает; он белоручка, бездельник.

qoʻl