tepa

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

te-pa

Etimologiyasi

TEPA 'doʻng joy'. T ye p a d a n qaragan kishiga bu arihcha ilon izidek .. koʻrinar edi (Ibrohim Ra — him). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni ang — latgan bu ot asli töpä, töpoʻ tarzida talaffuz qilingan (ДС, 580); oʻzbek tilida ö unlisi ye unlisiga almashgan: töpä > tepä. Bu soʻz oxiridagi ä, ü qismi asli leksema yasovchi qoʻshimcha, lekin manbalarda töp- feʼli oʻz ak — sini topmagan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yer sathidan baland, doʻng joy; tepalik, balandlik. ◆ Hademay oʻng tomondagi tepalar, undan naridagi tik qoyalar ustida oftob porlaydi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Suyun ogʻa garang, dardli, och holda tepa ustiga chiqqach, yana boyagidek, orqa-oldiga qaradi. N. Fozilov, „Diydor“ . ◆ Shu tepalar nishabida kamarlar bor. T. Murod, „Ot kishnagan oqshom“ .

2 Umuman, biror joy, makonga nisbatan yuqoridagi joy, yer. ◆ Tepadan qaragan kishiga bu ariqcha ilon izidek egilib, bukilib, oʻzining oʻqida aylanayotganga oʻxshab koʻrinar edi. I. Ra\im, „Chin muhabbat“ . ◆ Nigera u yoq-bu yoqqa qaradi: yuqorida Qashqatov, pastda qalin archazor, oʻng va soʻlda tepa.. S. Anorboyev, „Oqsoy“ .

3 Biror narsaning yuqori qismi, usti. ◆ Arizaning tepasiga imzo qoʻymoq. Daraxtning tepasida bir qush oʻtiribdi. Qabr tepasini maisa qoplagan. n ◆ Tashakkur, ustod! Agar eng baland minora tepasiga gʻisht qoʻysin, desangizham biz rozi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

4 Koʻp mikdorda uyilgan narsalardan hosil boʻlgan balandlik, doʻnglik. ◆ Toʻng mena. Kul tepa. Qum mena. n ◆ Bu tuproq tepa uch kishining qabri boʻlib chiqdi. A. Qahhor, „Oltin yulduz“ . ◆ Uch-toʻrt yuz inson boshidan turgʻizil-gan bir tepa! A.. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

5 Kishi ustidagi boʻshliq, osmon, falak; yuqori. ◆ Samolyot tik tepaga koʻtarildi. Ku-yosh qoq tepaga keldi. m ◆ Tepadan oftob urib turibdi. S. Ahmad, „Tomosha“ . U ◆ oʻz ovozidan uygʻonib ketib, koʻzini ochganida, tepada oy suzar, hamma yoq jimjit.. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

6 Nisbatan yuqori qismda boʻlgan, joy-lashgan; ustki. ◆ Uroz tepadagi qoziqdan doʻm-birasini oldi.. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ [Tolning] Tepa shoxiga quruvchilar projektor oʻrnatishgan ekan, hozir atrofii sut-day yoritib, koʻzni qamashtiradi. Oʻ. Usmonov, „Sirli sohil“ . ◆ Ustki qatordagi soʻyloq tish-laridan ikkitasi tepa labini yorib chiq-qanini.. koʻrgan kishioʻqchibyuborardi. M. Ismoiliy, „Fargona t“ . o.

7 arxeol. Paxsadan ishlangan qadimiy inshootlarning xarobalari va ularni toʻl-dirgan madaniy qatlamlardan hosil boʻlgan doʻnglik.

8 3-sh. egalik va j.k., oʻ.-p.k., ch.k. af-fikslari bilan koʻmakchi vazifasida qoʻl-lanadi va makon munosabatini ifodalay-di. ◆ Adolat uxlayotgan juvonning tepasiga bordi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ . ◆ Botirali Oyshabonuni bir qoʻli bilan chetga surdi-da, boyning tepasiga engashib, koʻrpani ochdi. H. Gʻulom, „Mashʼal“ . ◆ Oʻtgan kuni shu ikki yigit-ni qozon tepasida et olayotganlarida koʻrgan edilar. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Keyin, piyolani butilkaga urib, tepasida parvona boʻlib turgan xotiniga oʻshqira ketdi.. "Mushtum" . ◆ Tepamdan vagʻillab samolyot uchib oʻtdi. H. Nazir, „Yonar daryo“ .

Ikki qoʻli bir tepa Boshni changallab, quruqdan-quruq, hech narsasiz. [Mastura:] ◆ Doimo huzur-halovati shularcha-yu, ikki qoʻli bir tepada men qolaman. Hamza, „Paranji sirlari“ . ◆ Bolalarimni yetakladim-da, ikki qoʻlim bir tepa, boyning dargohidan ketdim.. H. Gʻ1uʼmon va A . Shorahmedov, Ota. Tepa sochi tikka boʻlmoq Gʻoyat achchiqlanmoq, gʻazabga kelmoq. ◆ -A ?! — Rahimning tepa sochi tikka boʻlib, koʻzlari qinidan chiqayozdi. -Bekor! Hammasi bekor. H. Nazir, „Soʻnmas chaqmoqlar“ . Tepasiga chiqmoq (yoki minmoq) Oʻz hukmini oʻtkazmoq, boshiga chiqib olib, mensimay qoʻymoq. Shuncha oʻqibdi — ◆ bas, bundan ortiq oʻqisa, tepangga chiqib ketadi. A. Qahhor, „Asarlar“ .

Antonimlari

ТЕПА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tepa
1 холм, бугор; ◆ ekskursiyachilar baland bir tepaga chiqdilar экскурсанты поднялись на высокий холм;
2 верх; вершина, верхушка; макушка; высота, высь; ◆ tepadan qaramoq смотреть сверху (с высоты); ◆ daraxtning tepasida qandaydirbir qush qoʻnib oʻtirar edi на верхушке дерева сидела какая-то птица;
3 холмик из скопления (чего-л.) куча; ◆ goʻng tepa навозная куча; ◆ qor tepa сугроб;
4 в роли служебного имени; ◆ tepasiga 1) на; над; к, ко; ◆ togʻ(ning) tepasiga chiqmoq подняться на гору; ◆ voqeaning tepasiga kelib qolmoq подоспеть к месту происшествия; оказаться на месте происшествия; ◆ uning tepasiga boʻhton yogʻdirildi на него обрушились потоки клеветы; ◆ tepasiga ikki odam keldi к нему подошли два человека; ◆ tepamga ко мне; ◆ tepangga к тебе; 2) во главе; ◆ ishning tepasiga sizni qoʻyamiz во главе дела мы поставим вас; ◆ tepasida над, надо; ◆ tom tepasida на крыше; ◆ stol tepasida на столе; над столом; ◆ stol tepasida lampa osilib turibdi над столом висит лампа; ◆ tepasida turmoq 1) стоять (над чем-чем-л.) стоять в изголовье; 2) возглавлять, начальствовать; ◆ ishning tepasida turmoq возглавлять работу; ◆ tepamda надо мной; ◆ tepangda над тобой; ◆ tepasidan 1) с (чего-л.); ◆ daraxt(ning) tepasidan yiqilib tushmoq упасть с верхушки дерева; 2) через; ◆ panjara(ning) tepasidan sakrab oʻtmoq перепрыгнуть через решётку; 3) над, надо; ◆ samolyot qishloq tepasidan uchib oʻtdi самолёт пролетел над кишлаком; ◆ tepamdan надо мной; ◆ tepangdan над тобой; ◆ 

• tepa sochi tikka boʻldi или ◆  tepa sochi tik turdi у него волосы поднялись дыбом.