tirnoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tir-noq

Etimologiyasi

TIRNOQ ' barmoqlar uchining ustidagi muguzsi — mon qoplama'. Maxsum oʻsiq tirnoqlarini Boboqulning boʻgiziga botirishga chogʻlab xezlanib kela boshladi (Sunnatilla Anorboyev). Bu ot qadimgi turkiy tilda 'tirnoq bilan yuz terisini til-' maʼno-sini anglatgan tïr— feʼlidan — (ï)ŋ qoʻshimchasi bilan yasalgan sifatga (otga) —a qoʻshimchasini qoʻshib yasalgan feʼldan —q qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, III, 347); keyinchalik ikkinchi boʻgʻindagi tor unli talaffuz qi-linmay qoʻygan (Devon, III, 393), ŋ undoshi n undoshiga, q undoshi oldidagi a unlisi â unlisiga almashgan, ï un — lisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: [(tïr— + ïŋ = tïrïŋ) + a = tïrïŋa] + q = tïrïŋaq > tïrŋaq > tïrnaq > tirnâq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Barmoqlar uchining orqa tomonidagi etga yopishgan, barmoqlarni himoya qiluvchi, shoxsimon moddadan iborat tuzilma, qoplama. ◆ Tirnoq oʻstirmoq. Tirnoqni qaychi bilan olmoq. yaya Maxsum oʻsiq tirnoqlarini Boboqulning boʻgʻziga botirishga chogʻlab, xezlanib kela boshladi. S. Anorboyev, „Oqsoy“ . Botirali tirnogʻi bilan stolni chertib oʻtirar, nima haqdadir oʻy oʻylardi. S. Ahmad, Hukm.

2 Baʼzi hayvon va qushlarning panjasi yoki changalidagi uchi qayrilgan, oʻtkir, shox moddali oʻsimta. ◆ Burgutning tirnogʻi. Mushukning tirnoqlari. ◆ Sherni sher qilgan — tishi bilan tirnogʻi. R. Jumaniyozov, „Soʻz koʻrki — maqol.“

3 shv. Ot tuyogʻi. ◆ Ot tirnogʻiga tekkan tosh Yongʻoqday ushalib ketdi. „Nigor va Zamon.“ ◆ Ot tirnogʻidan chiqqan qumlar Qozonday ovdarilibyotdi. „Gulixiromon.“

4 koʻchma Farzand, bola. ◆ Tirnoq koʻrmoq. Tirnoqqa zor boʻlmoq. shj Obodon xola Safo ota bilan ellik yil birga turmush kechirdi. Ammo ularga tirnoq nasib etmadi. R. Otayev, „Siz nima deysiz?“ ◆ Gulnor bilan oʻn uch yil birga turib, tirnoq yuzini koʻrmadik. Oydin, „Ikki koʻzi shunda“ .

5 koʻchma maxs. Baland simyogʻochlarga, machtalarga koʻtarilish uchun oyoq kiyimiga mahkam bogʻlab olinadigan tishli oʻroqsimon temir asbob. ◆ [Akbaralini] Baʼzan kechalari ham chaqirib qolishsa, yoʻq demay, brezent shimini kiyib, shaldir-shuldir zanjirli "temir tirnoq"larini yelkasiga ilib chiqib ketardi. A. Muxtor, „Chinor“ .

6 ayn. qoʻshtirnoq. ◆ Oxirgi kolonkada, tirnoq ichida, "Tuzuk odamlarning bolalari" degan maqola boʻlib.. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

Tirnogʻini oʻstirmaslik Birovning biri ikki boʻlishiga, oʻnglanishiga, boyishiga yoʻl qoʻymaslik. - ◆ Siz ham xizmatchining tirnogʻini oʻstirmaydiganlardan ekansiz, — Yoʻldoshboy shunday dedi-yu, boyning betiga tik qaragancha turaverdi. H. Nuʼmon va A. Shorahmedov, „Ota.“

Tirnoqdan (yoki tirnoq orasidan, ostidan, tagidan) kir izlamoq (yoki axtarmoq, qidirmoq) Arzimagan yoki yoʻq narsadan kamchilik topib, birovni nohaq ayblashga, unga tuhmat qilishga urinmoq. ◆ Sen tirnoq orasidan kir qidirmay qoʻya qol. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ . ◆ [Oʻktam:] Gap tashuvchi, tirnoqdan kir izlovchilarni, chaqim-chilarni men juda yomon koʻraman. Oybek, „O“ . v. shabadalar. ◆ Darrov tirnoq tagidan kir qidirasiz-a, Samadov? P. Kodirov, „Uch ildiz“ .

Tish-tirnog'igacha yoki tish-tirnogʻi bilan Oʻzi birikib kelgan soʻz bildirgan narsa, harakat-holatni kuchaytirish uchun xizmat qiladi. ◆ Tish-tirnogʻigacha qurollanmoq. ◆ Man bir parcha boshpanamga tish-tirnogʻim bilan yopishganimdan hafsalasi pir boʻlayozgandi. Oybek, „Tanlangan asarlar.“

Antonimlari

ТИРНОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

tirnoq

• Inglizcha: fingernail
• Ispancha: uña
• Portugalcha: unha

Ruscha _ru

tirnoq
1 ноготь; ногти; ◆ tirnoq olmoq стричь ногти; ◆ Domla... pichoqchasi bilan tirnoq olar edi (А. Ќаћћор, «Сароб») Домулла... срезал своим ножичком ногти; ◆ tirnoq urmoq ист. бить по ногтям (один из способов наказания в старой школе, применявшийся по четвергам); ◆ tirnoq ostidan (orasidan) kir izlamoq см. izlamoq;
2 коготь; когти; burgutning tirnogʻi когти орла; ◆ mushuk tirnoqlarini chiqardi кошка выпустила когти;
3 обл. копыто; Ot tirnogʻiga tekkan tosh yongʻoqday ushalib ketdi («Нигор ва Замон») Камни под копытами лошади дробились, как орехи;
4 перен. ребёнок, дитя; ◆ tirnoq koʻrmoq (букв. увидеть ногти) иметь ребёнка; ◆ tirnoqqa zor boʻlmoq страдать, от того что нет детей;
5 техн. спец. когти, кошки; * tish-tirnogʻi bilan qarshi он противится всеми силами; tish-tirnogʻigacha qurollangan вооружённый до зубов; tirnogʻi oʻsmaydi (букв. у него ногти не растут) он никогда не разбогатеет; boy tirnogʻimni oʻstirmadi бай не дал мне встать на ноги; ◆ qoʻsh tirnoq грам. кавычки.