uzoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

u-zoq

Etimologiyasi

UZOQ ’olis’. U z o h yurtlarni koʻrib keldi. Bu sifat qadimgi turkiy tildagi 'uzoqla-’ maʼnosini anglatgan uza- feʼlidan (ДС, 620) -q qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, I, 571); oʻzbek tilida q undoshi oldidagi a unlisi â unlisiga almashgan: uza- + q = uzaq > uzâq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Oraliq masofasi (nisbatan) katta, nisbatan narida joylashgan; olis. ◆ Uzoq qishloqdan keldi. Ovozi uzoq-uzoqlarga yetmoq. Tuyaga minib, uzoqni koʻzla. Maqol . n ◆ Sidiqjonning koʻzi daryoning u tomonida, uzoq ufqda miltillab turgan son-sanoqsiz chi-roqlarga tushdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Bir mahalda uzoqda qora nuqta koʻrindi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

2 Vaqt eʼtibori bilan davomli, katta, koʻp. ◆ Uzoq tikilmoq. Uzoq suhbatlashmoq. Uzoq kutmoq. Uzok, muddatli kredit. Uzoq yashamoq. n ◆ Bu jang uzoqqa bormaydi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Sidiqjon uzoq sukut qi-lib qolgandan keyin bosh chayqadi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

3 Doʻstlik, qarindoshlik, tanishlik va sh.k. jihatdan bogʻlanish u qadar yaqin boʻl-magan, yaqin emas. ◆ U yerda Elmurodning ham bir emas, koʻpgina uzoq qarindosh-urugʻlari bordir. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Mehmon uzoq qarindosh — otasining ammavachasi  — Ashir-mat edi. Oybek, O.v. shabadalar. ◆ Nurining nikoh kuni u begona qiz — uzoq qiz butunlay tanish va yaqin boʻlib qoldi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

4 koʻchma Bevosita aloqasi, munosabati yoʻq; aloqasiz. Bundoq maslahatlarda mah-kama sohibi, ammo ilmu fandan uzok, Ahmad Chalabiy ham bir chekkada esnab oʻtirardi. Mirmuhsin, Meʼmor. ◆ Sultonmurod shu vaqt-gacha xalq tirikchiligidan uzoq yashar, uning dardlariga begona edi. Oybek, „Navoiy“ .

Koʻzdan uzoq Nazar-eʼtibordan chetda. ◆ Koʻz-dan uzoq yur, uqdingmi? Oybek, „Navoiy“ . Uzoq gap s. t. Amalga oshishi yoki yuzaga chiqishi qiyin boʻlgan narsa haqida. Oftob oyim qa-rindoshlaridan jonkuyar deb tanilgan kishi Kumushbibining togʻasi — Ahmadbek boʻlib, u ham umrining koʻpini Qoʻqondami, Xoʻjandda-mi oʻtkazar, shuning uchun undan yoriy kutish ham uzok, gap edi.|A. Qodiriy|Oʻtgan kunlar}}.

Uzoq yili Oʻtgan yildan oldingi yil, bur-nogi yil. ◆ Buxoroda, uzoq yili betob boʻlib yotganida ham, koʻziga shunday murdalar, al-vastilar.. koʻringan edi. Mirmuhsin, „Meʼ-mor“ . Uzoqni koʻrmoq Kelajak haqida toʻgʻri fikr yurita bilmoq, oqibatini oʻylab ish tutmoq. ◆ Bugunni emas, uzoqni koʻrish kerak, kosoving uzun boʻlsa, qoʻling kuymaydi. A. Muxtor, „Qoraqalpoq qissasi“ . ◆ Hamma balo shu savodsizlikdan chiqyapti. Uzoqni koʻrolmaydi. S. Ahmad, „Hukm“ . Uzoqqa bormaydi Koʻp davom etmaydi, tez fursatda barham topadi, tamom boʻladi. ◆ Endi oʻzini qayoqqa ursa ham, uzoqqa bormaydi. Hisobotini eshitamiz-u, tamom. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . Uzogʻi bilan Koʻp deganda, koʻpi bilan. Uzogʻi bilan ikki-uch kun ichida ishingizni olasiz. N. Safarov, Hayot maktabi. Ehtimoldan uzoq emas Amalga oshishi oson, boʻlishi mumkin.

Antonimlari

УЗОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

• Yoqutcha: өр

Ruscha _ru

uzoq
1 далёкий; // далеко; // далёко; ◆ teatr uzoq emas до театра не далеко; ◆ bola uzoq ketib qoldi ребёнок далеко ушёл;
2 дальний, далёкий; // даль; ◆ uzoq yoʻl далёкий путь; долгий, длинный путь; дальняя дорога; ◆ uzoq masofa дальнее расстояние; Uzoq Sharq Дальний Восток; ◆ uzoq ellar дальние страны; ◆ uzoq yurtlar дальние (отдалённые) края; ◆ uzoq safar дальнее, длительное путешествие; ◆ uzoqqa otadigan toʻp дальнобойное орудие;◆ uzoqni koʻradigan odam 1) дальнозоркий человек; 2) перен. дальновидный человек; ◆ uzoqqa qaramoq смотреть вдаль; ◆ uzoqni koʻrmoq предвидеть;
3 отдалённый; дальний; ◆ uzoq qarindosh дальний родственник; ◆ uzoq qarindoshlik отдалённое родство; ◆ uzoq rayonlar отдалённые районы; ◆ uzoq kelajak отдалённое будущее;
4 долгий, длительный, длинный; продолжительный, затяжной; // долго, длительно; продолжительно; ◆ uzoq vaqtgacha долгое время; длительное время; ◆ uzoq kun долгий день; ◆ uzoq umr долгая жизнь; ◆ uzoq hikoya длинный рассказ; ◆ uzoq yillik tajriba долголетний опыт; ◆ uzoq muddatli qarz долгосрочный кредит; ◆ uzoqqa choʻzmoq затянуться, долго продолжаться; ◆ uzoqqa choʻzilgan kasallik затяжная болезнь; ◆ uzoq davom etadigan qarsaklar продолжительные аплодисменты; ◆ uzoq davom etadigan tinchlik длительный мир; uzogʻi bilan самое большее, максимум (о времени); Moskvada uzogʻi bilan ikki hafta turaman я максимум две недели пробуду в Москве; ◆ uzoq suhbatlashmoq долго беседовать (с кем-л.); ◆ 

• uzoq gap долгая песня; скоро сказка сказывается, да не быстро дело делается; ◆ uzoq yili позапрошлый год; ◆ uzoq qa bormaydi долго не протянет; не затянется; не продержится; ◆ ehtimoldan uzoq emas вполне возможно, вполне вероятно, не лишено оснований.