Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

yo-rugʻ

Aytilishi

Etimologiyasi

YORUGʻ I ’nur\ ’yogʻdu\ Gʻulomjon oʻchohdagi oʻt yo r u gʻ i d a homati xiragina koʻrinib turgan doʻs— tini huchohladi (Mirzakalon Ismoiliy). Bu soʻz qadim-gi turkiy tilda ’yorugʻ holatga kel-’ maʼnosini anglatgan yaru- feʼlidan (ДС, 243) ot yasovchi -q qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, IV, 135; ПДП, 385: yaru-q; Devon, III, 22; DS, 244); keyinchalik q undoshi gʻ undoshiga, oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: yaru— + q = ya— ruq > yarugʻ > yârugʻ.

YORUGʻ II ’nurli’. Oyning oʻn beshi horongi boʻlsa, oʻn beshi y o r u g (Maqol). Bu soʻz qadimgi turkiy tilda ’yorugʻ holatga kel-’ maʼnosini anglatgan yaru-feʼlidan (ДС, 243) sifat yasovchi -q qoʻshimchasi bilan yasalgan, keyinchalik q undoshi gʻ undoshiga, oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: yaru- + q = yaruq > yarugʻ > yârugʻ. Devonda bu sifat keltirilmagan, DSda esa ’nur’ maʼnosini anglatuvchi yaruq soʻzining ik — kinchi maʼnosi sifatida berilgan (ДС, 244).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yonib, qizib turgan narsadan tarqalgan yogʻdu, nur. ◆ Sham yorugʻi. m ◆ Gʻulom-jon oʻchoqdagi oʻt yorugʻida qomati xiragina koʻrinib turgan doʻstini borib quchoqladi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Elmurod palatkaga kirdi. Palatka sham yorugʻida ertaklarda uch-raydigan goʻzallik va fayz kashf etgan. Shuxrat, „Shinelli yillar“ .

2 Nur tushib turgan; ravshan, charogʻon. ◆ Koʻchalar yorugʻ. Oyning oʻn beshi qorongʻi boʻlsa, oʻn beshi yorugʻ. Maqol . n ◆ Uy yorugʻ edi. Sergey stol lampasini oʻchirmay uxlab qolgandi. P. Qodirov, „Uch ildiz“ .

3 koʻchma Baxtli, nurli, yorqin. ◆ Fotima dunyoga kelib, oʻzi bilan shu qadar mehribon, xushmuomala gaplashadigan odamlar borligi-ni, ularning birdan-bir maqsadlari uni ozod qilib, yorugʻyoʻlga boshlash ekanini angladi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Bu koʻz yoshlarini gʻam va hasrat emas, aksincha, oʻsha yorugʻ hislar tugʻ-dirgan edi. O. Yoqubov, „Ota izidan“ .

Yorugʻ dunyo 1) yer yuzi, olam, tiriklik dunyosi. ◆ Yorugʻ dunyoning lazzati — roʻzgʻor bilan farzand. I. Rahim, „Ixlos“ . ◆ [Gʻofir:\ ..Bu yorugʻ dunyoga nima uchun keldik ? Hamza, „Boy ila xizmatchi; 2) ozod, baxtli hayot, roʻshno-lik“ . Yorugʻ jahon ayn. yorugʻ dunyo 1. ◆ Hozircha Feruz bu yorugʻ jahondan, bu toju taxtdan koʻngil uzishni oʻylagani ham yoʻq. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . Yorugʻ kun Baxtli kun, daqiqa. ◆ Sen ham keladigan yorugʻ kunlar bor ekan, aylanay bolam\ M. Ismoiliy, „Fargʻonat“ . o. Yorugʻyul-duz 1) katta, kuchli nur sochuvchi yulduz. ◆ Zul-fiqor Badiadan qancha uzoqlashib ketsa, u yorugʻ yolduzdek shuncha yarqirab koʻrina boshladi. Mirmuhsin, „Meʼmor; 2) mashhur, tanil-gan kishi“ . ◆ Avval ustod Tabibiy yosh shoirning nuktadonligini obdan maqtadi, istiqbol-dan bashorat qildi, hazrati oliylarining.. muborak saroylariga Avaz otligʻ bir yorugʻ yulduz bosh urib kelganligini soʻzladi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . Koʻziga (yoki unga) yorugʻ dunyo qorongʻi (boʻldi^ Koʻziga hech narsa koʻrinmay qoldi; koʻngli gʻash, qattiqxafa. ◆ Azizbek koʻzigahozir yorugʻ dunyo qorongʻi, bu qorongʻilik ichida boyagi shirin xayomar.. koʻrinmay qoladilar. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ . Yuzi yorugʻ q. yuz.

Sinonimlari

Antonimlari

ЁРУҒ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

yorugʻ
1 свет; освещение; // светлый; освещенный; яркий; // светло; ◆ quyosh yorugʻi солнечный свет; ◆ oy yorugʻida при лунном свете, при луне;
◆ 2: elektr chiroq yorugʻida при электрическом свете освещения; ◆ yorugʻ joyda на свету; ◆ yorugʻ xona светлая комната; ◆ yorugʻ dunyo белый свет, мир;
3 перен. светлый, ясный; ◆ kommunizmning yorugʻ yoʻli светлый путь коммунизма; ◆ yuz yorugʻ boʻlishi uchun чтобы не стыдно было людям в глаза смотреть, чтобы не пришлось краснеть (перед кем-л.); ◆ planni ortigʻi bilan bajarsak, yuzimiz yorugʻ boʻladi не стыдно будет смотреть людям в глаза, если план перевыполним.

yorugʻ