qoqmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qoq-moq

Etimologiyasi

QOQ- 'zarb bilan ur-\ 'zarb bilan urib kir — giz-\ [Unsin] ichkari uyda oʻtirib, mahsilarga shon q o q a d i (Oybek). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu feʼl qaq— tarzida talaffuz qilingan (ДС, 422); keyinchalik oʻzbek tilida a unlisi â unlisiga almashgan: qaq- > qâq—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.
1 Zarb bilan kiritmoq (qo-ziq, mix kabilar haqida). ◆ Yerga qoziq qoq-moq. Yogʻochga mix qoqmoq. shya Ungur chuqur-lashgan sari qoziqlar shu zaylda qoqib borilsa, yoʻldan adashmaymiz. M. Ismoiliy, „Fargʻona t“ . o. Unsin

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ Ichkari uydaoʻti-rib, mahsilarga shon qoqadi, shondan tu-shiradi, pardozlaydi, qoragul, lok surkaydi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

2 Mixlab yopishtirmoq, mahkamlamoq. ◆ Pol qoqmoq. Otga taqa qoqmoq. Tomga tunuka qoqmoq. m ◆ Nima uchun devorlarga gilam qoqmadinglar ? M . Ismoiliy, Far-gʻona t. o. ◆ Nima boʻldi-yu, hech kim bilan ken-gailmay.. pravleniyening eshigiga shunday bir eʼlonnoma qoqib qoʻydi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

3 Urib ovoz chiqarmoq, taqillatmoq, dukillatmoq. ◆ Hamma uxlaganda, u mulla-vachchaning hujrasini qattiqroq qoqsan-giz, hammasini koʻrasiz. J. Sharipov, „Xorazm“ . ◆ Samandarov.. qalamning orqasi bilan stolni qoqib, gʻovurni bosdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ [Sharofat] Uyning narigi devorini qoqib, qoʻshnini chaqirish uchun oʻrnidan arang turdi. H. Ziyoxonova, „Arzanda“ .

4 Yelkaga yoki orqaga kaft bilan se-kingina urmoq, shappatilamoq. ◆ Kerishayot-gan jangchining yelkasiga panjasi bilan qoqib: -Ketdikmi, Dehqonboy! — dedi uzbek tilida bir jangchi. N. Safarov, „Jangchi shoir“ . ◆ Bobom meni qattiq quchib, qoʻli bilan orqamni bir-ikki qoqadi, tagʻin ishga tutinadi. Oybek, „Bolalik“ .

5 Urib, chertib, silkitib va b. yoʻl bilan ichidagi, ustidagi narsani tushirmoq, shu yoʻl bilan tozalamoq. ◆ Gilamning changini qoqmoq. Iliq qoqmoq. Burnini qoqmoq. Das-turxonni qoqmoq. Kiyimlarni qoqmoq. Tel-pakning qorini qoqmoq. m ◆ U etakka ila-shib qolgan paxtalarni qoqayotganda, boshi-dagi chopon birdan sirgʻalib, tushib ketdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona t“ . o. ◆ Imom, toʻpolon-da boshidan tushib, tuproqqa qorishgan sal-lasini qoqib-qoqib, qaytadan oʻrarkan, oʻz qavmiga vaʼz-nasihat qildi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Siz kelguningizcha, men koʻr-pachalaringizni qoqib, supurib qoʻyaman. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

6 Urib yoki silkib, mevalarni tushir-moq. ◆ Jiyda qoqmoq. Olma qoqmoq. Shaftoli qoqmoq. n ◆ Salomatning onasi ellikboshi-ning bogʻidagi azim tup yongʻogʻini qoqayot -ganda, yiqilib yotib qoldi. S. Ahmad, Hukm. ◆ Men sizga aytsam, bahorda gul terib, kuzda oʻrik qoqib berib, koʻnglini olib yurdim. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

7 Biror aʼzoni silkitmoq, qimirlat-moq. ◆ Qoshini qoqmoq. Qanot qoqmoq. n ◆ Shakar buvi belini ushlab, kiftini qoqqancha bobilladi. H. Nazir, „Tomosha“ . ◆ Rais darrov oʻrnidan turdi, bir qoʻlinr orqasiga qoʻyib, ikkinchi qoʻlini boshi uzra kamalak qilib, ikki-uch yelka qoqdi-da, shunday yoʻgʻon gavda-li boʻlishiga qaramasdan, bedanaday yoʻrgʻa-ladi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

8 koʻchma Holdan toydirmoq, toliqtir-moq. ◆ -Yur biznikiga, — taklif etdi rais, — andak dam ol, birga ovqatlanaylik, mashina kishini qoqib qoʻyadi. Oybek, „O“ .v. shabadalar. ◆ Yoʻl qoqib, oʻzi adoyi tamom boʻlgan-u, keti-dagi Zulxumordan nomus qilganidan ham yoʻldan qolmay chidab boradi. M. Mansurov, „Yombi“ . ◆ Kecha meni ot qoqqan ekan, oʻrnimga kirishim bilan qotib uxlabman. A. Qodiriy, „Uloqsa“ .

9 etn. Qoqim qilmoq, qoqim qilib "davolamoq". ◆ Hakka kelib choʻqisin, Mulla kelib oʻqisin, Qoqimchi kelib qoqsin, Koʻzing suv boʻlib oqsin. "Folklor" .

Jonimni qoqay Aylanay, oʻrgilay, ta-saddugʻing boʻlay. ◆ Oʻtiring, aylanay, oʻtira qoling, jonimni qoqay. M. Ismoiliy, „Far-gʻona t“ . o. Jonini qoqmoq Jonini, oʻzini fido qilmoq. ◆ Tabassum-la ikki yosh yerga bo-qib, Ona xizmat qilardi jonin qoqib. M. Alaviya . Im qoqmoq Bosh irgʻatib, im (imo) bilan ishora qilmoq. ◆ Seitov sekretarga "chaqiring", deganday im qoqdi. "Mushtum" . ◆ Qizlar "bu nima ekan", deb bir-birlariga im qoqishdi. H. Nazir, „Bir tup gʻoʻza“ . Kiprik qoqmoq 1) kipriklarni pirpiratib, koʻzni ochib yummoq. ◆ Sekretar qiz koʻzlarini suzib, bir-ikki kiprik qoqdi. S. Ahmad, Bosh ogʻ-rigʻi; 2) boʻlishsiz shaklda — uxlamaslik, koʻz yummaslik. ◆ Tong otganda kiprik qoqmasdan, Tagʻin qir bagʻrida hozir boʻlaman. Mirtemir . Mijja qoqmaslik ayn. kiprik qoqmoq 2. ◆ Boʻron boʻlib, kuchli yomgʻir quydi, brigadir mijja qoqmay dala aylandi. "Oʻzbekiston qoʻriqlari" . Miyani (yoki quloq-miyani) qo-qib qoʻlga bermoq Koʻp gap gapirib, javrab, joniga tegmoq. ◆ Toshkentdan yap-yangi mashina olib kelishi haqida maqtanaverib, miyamiz-ni qoqib qoʻlimizga berdi. I. Rahim, „Zango-ri kema kapitani“ . ◆ Birodarlar, Rixsiyev qu-loq-miyamni qoqib qoʻlimga berdi.. T. Murod, „Ot kishnagan oqshom“ . Ogʻziga qoqmoq (yoki urmoq) Gapini boʻlmoq, gapirtirmaslik. Darsiga tushunmay savol bersang, darrov ogʻzingga uradi. R. Azizxoʻjayev, Yashil chayla. Sim (yoki telefon) qoqmoq s. t. Telefon orqali soʻzlashmoq; telefon qilmoq. ◆ Is-fandiyorga sichqonning uyasi ming tilla boʻldi. U ketma-ket Toshkentga sim qoqar edi. S. Siyoyev, „Avaz“ . ◆ Murodova Qosimovga, Qosimov esa boshqarmaga telefon qoqa boshladi. I. Rahim, „Ixlos“ . Tanda qoqmoq kam qoʻll. ayn. tanda quymoq 2. q. tanda. ◆ Tikuvchilik arteli-ga tanda qoqaverib, ishdan qoladigan boʻldi.. Gʻayratiy, „Dovdirash“ . Chetga qoqmoq Nazar-pisand qilmaslik, pastga urmoq. ◆ Keyin Gul-norga xudo beradi, u erka-arzanda xotin boʻlib.. koʻngliga nima kelsa, shuni qiladi, bizni har narsadan chetga qoqadi, balki boshimizda yongʻoq chaqadi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Etak qoqmoq Bahridan oʻtmoq; kechmoq. ◆ -Tortaver aravangni oʻzlaring! -dedim-da, etak qoqib chiqib ketdim. M. Abdukarimov, „Chigal yozildi“ . ◆ Koʻnsa, koʻndi, koʻnmasa, etagimni qoqib chiqaman-ketaman. S. Ahmad, Ufq. Eshik qoqmoq 1) eshik ta-qillatmoq. ◆ Mashinadan tushib, oʻymakorli jigarrang bir eshikni qoqdim. U. Nazarov, Odamlar; 2) koʻchma yaqinlashib qolmoq, yaqinlashganidan (kelganidan) xabar bermoq. ◆ Ilgʻorlar uchun buyruq kuzda berilgan edi.. bahor eshik qoqyapti, "qanisiz, opa?" deydi. N. Safarov, Xadicha Ahrorova. Qanot qoq-moq q. qanot 1. ◆ Oʻy-xayolim Vatan boʻylab qoqadi qanot! Yo. Mirzo, „Oʻgʻil mehri“ . Quloqqoqmoq 1) quloq solmoq. Yoshlaringga arz etarmish-san: "Qachon tugar yorimning jangi?" Yosh demishki: "Gʻarbga quloq sol, Kelayotir zafar ohangi". T. Toʻla; 2) qulogʻiga yetkazmoq; ayt-moq. ◆ Dono xalqimiz ham bu haqda hamisha qulogʻimizga qoqib turadi: "Goʻzallik yuzda emas, aqlda!" M. Ismoiliy, „Insonda hamma narsa goʻzal boʻlishi kerak; 3) eʼtiroz bil-dirmoq, qarshilik qilmoq“ . ◆ Hoji ona me-ning onam boʻladi! Kimki onamning soʻziga quloq qoqsa, xafa qilsa, unday xotin menga - taloq. Hamza, Boy ila xizmatchi. ◆ Jon-keldi, oʻlib turgan ekan, quloq qoqmay, xoʻp dedi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

Antonimlari

ҚОҚМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qoqmoq
1 бить, колотить, стучать; ◆ choʻt qoqmoq щёлкать костяшками счётов; считать на счётах; ◆ eshik(ni) qoqmoq стучать в дверь; ◆ nogʻora qoqmoq 1) бить в литавры; 2) перен. кричать на всех перекрёстках, трубить; oldin oʻzingga boq, soʻng nogʻora qoq посл. сперва погляди на себя, а потом смейся над другими (букв. бей в литавры);
2 хлопать; похлопывать; ◆ qanot qoqmoq хлопать крыльями; yelkasiga qoqib qoʻymoq хлопать по плечу;
3 вбивать, вколачивать; приколачивать; прибивать; набивать; ◆ mix qoqmoq вбивать гвоздь; ◆ devorga gilam qoqmoq прибивать к стене ковёр; ◆ taqa qoqmoq подковать (лошадь, осла); ◆ otga taqa qoqmoq подковать лошадь; ◆ qoziq qoqmoq вбивать колышек; qoqqanda qoziq, osganda xurmacha (yoʻq) см. qoziq; qoqqan qoziqday (букв. как забитый кол) неподвижно, как вкопанный; ◆ mahsilarga shon qoqmoq набивать голенища ичигов на колодки;
4 выбивать; ◆ ilik qoqmoq выбивать мозг (из костей);
5 трясти, встряхивать; вытряхивать; трусить; ◆ dasturxonni qoqmoq вытряхивать скатерть; ◆ yongʻoq qoqmoq сбивать орехи; ◆ 

• burun qoqmoq сморкаться; jiyda (или shaftoli) ◆ qoqmoq (букв. трясти джиду, персики) сильно дрожать, трястись от холода; ◆ iyak qoqmoq делать знак подбородком (намекая на что-л.); ◆ kiprik qoqmoq мигать; kiprik (или mijja) qoqmay не смыкая глаз, без сна; miyasini qoqib qoʻliga bermoq (букв. выбить мозги и дать их в руки) прожужжать все уши; сильно надоесть (чем-л.); ◆ sim qoqmoq разг. телеграфировать; ◆ telefon qoqmoq телефонировать, говорить по телефону; toʻrva qoqdi (букв. она вытрясла торбу) последний ребёнок, последыш; qanotini qoqib turmoq быть готовым сделать (что-л.); oʻzi ham qanot qoqib kelar он сам прибежит, он с охотой придёт; ◆ qosh qoqmoq кокетливо двигать бровями; quloq qoqmadi он и ухом не повёл; ◆ chetga qoqmoq прям. и перен. отстранять; ◆ koʻzini chetga qoqmoq втирать (кому-л.) очки; ◆ choʻmichda qoqmoq оставить (кого-л.) ни с чем, обездолить; обидеть.