toʻr

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

toʻr

Etimologiyasi

TOʻR I 'baliq ovlash, qush tutish uchun ishlatila — digan katak—kâtak koʻzli ip toʻqima', 'matrap'. .. qaysi bir baliqchi t oʻ r i g a tushgan laqqani tashlabdi (Ibrohim Rahim). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli to:r tarzida talaffuz qi-lingan (ДС, 578); oʻsha davrlardayoq o: unlisining choʻziq-lik belgisi yoʻqolgan (Devon, III, 133; DS, 578): to:r > tor.

TOʻR II ’ poygakka qarama—qarshi tomondagi joy'. Polvon tik turib, otasining t oʻ r g a oʻtirishini kutdi (Jumaniyoz Sharipov). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli tör tarzida ta-laffuz qilingan (ПДП, 433; Devon, III, 133; DS, 580); keyinchalik ö unlisining yumshoqlik belgisi yoʻqolgan: tör > tor. Mahmud Koshgʻariy tör soʻzini törä soʻzining shakli deb taʼkidlagan, lekin tarkibini izohlamagan (Devon, III, 240).
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

I 1 Umuman, har qanday materialdan katak-katak koʻzli yoki bejamdor qilib toʻqilgan narsa; asbob, buyum va sh.k. ning shunday narsadan iborat qismi. ◆ Sim toʻr. Futbol darvozasining toʻri. n Kaptar-xonani kaptarlardan xoli va [kaptarxona

◆ ogʻzidagi novdadan toʻqilgan toʻrlarni bu-zilgan koʻribhayron boʻladi. A. Qodiriy, „Obid ketmon“ . ◆ Asalarilarni parvarish qilishda, asal olishda boshga himoya toʻri kiyiladi. "Zoologiya" . ◆ Etakdagi sim toʻr ortida tovuqlar qaqagʻlaydi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ Hamxonam karavot toʻrini gʻijirlatib, oʻrniga yotdi. Oʻ. Usmonov, „Sirli sohil“ .

2 Tabiiy yoki sunʼiy toladan katak-katak koʻzli yoxud bejamdor qilib toʻqilgan gazmol; tyul. ◆ Nafis tur. Ip tur. Pardabop tur. Tur parda. yash -Nima haqda yozish ham juda muhim masala, — davom etdi u. — Lekin.. mana shu tyul, — deb u derazalarga tutilgan nafis gulli oppoq toʻrni koʻrsat-di. P. Qodirov, „Uch ildiz“ .

3 Shunday toʻqilmadan iborat buyum. ◆ Er-talab, odat boʻyicha, Nuri toʻr roʻmol yopinib, beshikdagi boladan to keksalarga qadar — hammaga salom qilar ekan. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Krra toʻr qoʻlqop kiyib, yuziga sachvonga oʻxshash toʻr tutgan shlyapali xotin uni koʻrishi bilan.. aftini burushtirdi. S. Ahmad, „Hukm“ . ◆ Zuhra begimning yuzi oq ipak toʻr ortidan aniq koʻrinmas edi. P. Krdirov, „Yulduzli tunlar“ .

4 Shunday kataklar shaklida toʻqilgan (ishlangan), baliq yoki qush ovlash uchun ishlatiladigan buyum, asbob. ◆ Bedana tuta-digan toʻr. Toʻr bilan baliq ovlamoq. m ◆ Pir-nafas aka qayiq, toʻr.. sanchqi sotib oldi. J. Sharipov, „Xorazm“ . ◆ Ovchi sekin-asta toʻr-ning ipini tortibdi, hamma kaptar toʻrga ilinibdi. "Ertaklar" . ◆ Daryoga qarmoq tash-lagan kishi ilinganini oladi-da, qaysi bir baliqchi toʻriga tushgan laqqani tashlabdi. I. Rahim, „Chin muhabbat“ .

5 koʻchma Qoʻlga tushirish, ilintirish vo-sitasi; dom, tuzoq. ◆ Koʻy, bolam, Oqtoshga zin-hor bormagin, Yosh bachchasan, toʻrga tushib qol-magin. "Nurali" . ◆ Boyvachchayana oshiq. Shahzo-da uning yana kimga toʻr tashlayotganini se-zibqolgan. K. Yashin, „Hamza“ .

6 Umuman, shunday toʻqilmaga oʻxshash, uni eslatuvchi narsa. ◆ Toʻri taram-taram, yoqimli hidi gurkurayotgan qovunlar.. "Saodat" . ◆ Hozir Doʻstbek bilan Ahmad Tanbal bizni oʻrgimchak toʻriday chirmab kelurlar. P. Krdirov, „Yulduzli tunlar“ .

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

toʻr

Etimologiyasi

II Poygakdagi joyga nisbatan yuqo-ridagi joy, umuman, joyning yuqori, yaʼ-ni quyiga qarama-qarshi tomoni. ◆ Ardoqli mehmonni toʻrga oʻtqazmoq. Gʻalchani izzat qilsang, chorigʻi bilan toʻrga chiqadi. Maqol . ◆ Tentak toʻrini bermas. Maqol . ◆ shsh Polvon tik turib, otasining toʻrga oʻtishini kutdi. J. Sharipov, „Xorazm“ . Marhamat! Bu uyning toʻ-ri — sizniki, Toʻyga kelguvchilar mingdan kam emas. Gʻ. Gʻulom. [Elmurod

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

◆ Qurilishning ikki tomonini koʻzdan kechirib, uning bitgach, qanday bino boʻlishini tasavvur qiladi: sinf-lar, zal, zalning toʻrida oʻqituvchilar xonasi.

P. Tursun, Oʻqituvchi. ◆ Noibning mulozimi hovli toʻriga qochdi. S. Siyoyev, „Avaz“ .

Antonimlari

ТЎР. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

toʻr

Tillar

• Inglizcha: net
• Turkcha: ağ

Ruscha _ru

toʻr I
1 сеть; сетка; // сетчатый; вязаный; ◆ sim toʻr проволочная сетка; ◆ baliq tugadigan toʻr рыболовная сеть; невод; ◆ toʻr roʻmol 1) вязаный платок; 2) уст. вуаль; ◆ toʻr koʻylak 1) свитер; 2) сетка (майка); ◆ toʻr xalta сетка (авоська); ◆ toʻr doʻppi вязаная тюбетейка; ◆ toʻrga baliq ilindi рыба попалась в сеть;◆ toʻr tashlamoq закидывать сеть;
2 кружева; ◆ nafis toʻr тонкие (русские) кружева; ◆ toʻr tutmoq отделать (что-л.) кружевом; ◆ toʻr toʻqimoq ) 1) плести сеть; 2) вязать кружева; ◆ toʻr toʻquvchi ayol 1) вязальщица; 2) кружевница;
3 сетка, сетчатый узор на поверхности дыни; ◆ bu qovunning toʻri yaxshi, shirin chiqishi kerak сетка у этой дыни хорошая, дыня должна быть сладкой;
4 перен. сеть, западня; ◆ toʻriga tushmoq попасть в (чью-л.) сеть; попасть в западню.

toʻr II
1 почётное место в комнате; красный угол; ◆ ularga mehmonxonaning toʻridan oʻrin berdilar посадили их на почётное место в комнате для гостей; ◆ toʻrga chiqmoq восходить (садиться) на почётное место; ◆ betamiz toʻrini bermas погов. невежда никому не уступит красный угол у себя;
2 сторона, противоположная входу (напр. во дворе, саду и т. п.); ◆ Saidiy... bogʻning toʻriga qarab ketdi (А. Ќаћћор, «Сароб») Саиди... направился в глубину (от ворот) сада; ◆ 

• bir oyogʻi toʻrda, bir oyogʻi goʻrda см. goʻr.