qismoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

qis-moq

Etimologiyasi

QIS- 'bir narsa bilan boshqa bir narsani ez-'. U men bilan hoʻlimni qattiq q i s i b koʻrishdi. Qadimgi turkiy tilda ham ngunday maʼnoni anglatgan bu feʼl asli qïs- tarzida talaffuz qilingan; keyinchalik oʻzbek tilida ï unlisining qattiqlik belgisi yoʻqolgan: qïs— > qis—.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Orasiga olmoq, orasiga olgan holda tutmoq, siqib ushlamoq; siqmoq. ◆ Valiyevning bir oʻzi stolga tirsagini tayab, ikki kafti bilan chekkasini qisib oʻtiribdi. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloq sol“ . ◆ Teshaboy oldidagi qovun kosadan shoshilmasdan bir tilim oldi-yu, ogʻziga keltirmay, ikki bar-mogʻi orasida qisib turib: -Taqsir, — dedi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Men bilan jilmayib koʻrishdi-da, qoʻlidagi gazetasini buklab, qoʻltigʻiga qisdi. Oʻ. Usmonov, „Sir-li sohil“ . ◆ Temir qip-qizil boʻlgach, omburda qisib oladi-da, kundaga qoʻyadi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ .

2 koʻchma Siquv, iskanjaga olmoq; ezmoq, siqmoq. ◆ Begona oʻshlar gʻoʻzani qisib qoʻyibdi. n ◆ ..ikkinchi marta ekilgan chigitni shoʻr qisib, yer betiga chiqarmay qoʻydi. "Mushtum" . ◆ Kampir, rezinkasi oyogʻini qisib yuborgan shekilli, kapron paypogʻini himarib, toʻpigʻiga tushirib olibdi. S. Ahmad, „Saylanma“ .

3 koʻchma Boʻgʻmoq, nafasini qaytarmoq. ◆ Uning halqumini dard qisib keldi.

4 koʻchma (ch.k. bilan) Biror narsadan tang holatga solmoq; siqmoq, toliqtirmoq, zo-riqtirmoq. ◆ Puldan qismoq. yaya Mana boʻlma-sam, deb uni ham ovqatdan qisib qoʻydim. S. Ahmad, „Avtobiografiya“ . ◆ Xudoyim.. xo-tinlarni uy uchun yaratgan. Erkaklarni olib kelishdan qismasin. H. Rahimov, „Chin hayot“ . ◆ ..husn degan narsadan xudo meni qisgan. Mirmuhsin, „Meʼmor“ .

5 Birlashtirmoq, yummoq. ◆ Lablarini qis-moq. yash Valixon mushtini qisib taʼkid-ladi: -Sipoh kerak. Sh. Toshmatov, „Erk kushi“ . ◆ Rangi qum oʻchgan, iztirobdan qaltiragan odamlar, oʻz xarobalari oldida tishlarini qisib, jim oʻylanardilar. Oybek, „Quyosh qo-raymas“ .

Boshini (yoki kallasini) qismoq kam qoʻll. ayn. boʻynini qismoq. U ◆ kallasini qisib, koʻkargan koʻzini qoʻli bilan toʻsib turgan Jamol pismiqqa murojaat qildi. M. Is-moiliy, „Fargʻona t“ . o. Boʻynini (yoki boʻyin) qismoq 1) boʻynini ichiga tortmoq (odatda biror maʼno ifodalash uchun, maye., bil-maslik, xabarsizlik maʼnosini bildirish uchun shunday qilinadi). ◆ Risolat xola boʻy-nini qisib, oʻzi ham bu sirning boisidan be-xabarligini bildirdi. Sh. Toshmatov, „Erk qushi; 2) shaxsning qisingan, tushkun ho-latini bildiradi; boʻyin egmoq“ . ◆ Bir kun erimning uzoq sayilga ketganini eshitib, uyimga yetim boladek boʻynini qisib kirib keldi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . ◆ Qarshisi-da yolvorganday boʻyin qisib turgan yigitga rahmi keldi. J. Abdullaxonov, „Toʻfon“ . Du-mini qismoq 1) dumini oyoqlari orasiga olmoq (it haqida — odatda qoʻrqqan holat-larda shunday qiladi). ◆ It juda qoʻrqoq ekan. Dumini qisib, bir menga, bir Asetga qarab, bostirmaning tagiga kirib ketdi. N. Fo-zilov, „Diydor; 2) qoʻrqib, hayiqib jim boʻlmoq“ . ◆ ..qattiqroq gapirib, hukumatni es-ga solsang, dumini qisadi bu chayqovchilar. A. Muxtor, „Davr mening taqdirimda“ . Yelka-sini qismoq 1) boʻynini ichiga olib, ikki yelkasi bir oz koʻtarilgan holatda boʻlmoq. ◆ Mutrib odaticha yerga qarab, yelkasini qisib, bir-bir odim tashlab ketardi. S. Siyoyev, Avaz; 2) ayn. boʻynini qismoq 1. ◆ -Somon ol-ganmisiz? Agronom., yelka qisdi: -Bilmadim.. bolalar kecha-pecha olib kelgan boʻlmasa. S. Siyoyev, Otliq ayol; 3) ayn. boʻynini qismoq 2. ◆ Juman, men yelkamni qisib keldim, bolalar-ga ayt, meni qayta tarbiyalashsin.. A. Muxtor, „Tugʻilish“ . Koʻz(ini) qismoq 1) biror sabab yoki taʼsir bilan koʻz milklari-ni bir-biriga yaqinlashtirmoq, koʻzni yumish darajasigacha toraytirmoq. ◆ ..u sel-sel terlaganiga ham parvo qilmay, koʻzlarini qisib, yoʻlga qaradi. "Yoshlik" . ◆ Charaqlagan oftobga qaraganday, koʻzlarini qisib, Te-murga oʻgirildi. S. Siyoyev, „Yorugʻlik; 2) biror maʼno ifodalash, belgi berish uchun koʻz (odatda bir koʻz) milklarini juftla-moq“ . ◆ Raisning qarashidan bu nasihatning maʼnosiga tushungan mudir.. qoʻlini koʻksiga qoʻyib, chap koʻzini qisib dedi.. "Mushtum" . ◆ Darhol koʻzimni qisdim. Bir mayizni ikki boʻlib yeydigan Moʻmin doʻstim fikrimni pay-qadi. Sh. Xolmirzayev, „Yoʻllar, yoʻldoshlar“ . Tilini qismoq Gapirmay (gapirtirmay) qoʻymoq; gapirishdan tiyilmoq. Oʻlikmi-ti-rikmi, bilarmiz. Man ham qarab turmayman.

Ammo soʻz tarqalmasin, ayt, xotining tilini qissin. Oybek, Tanlangan asarlar. Yuragini qismoq Xafaqon, diqqat qilmoq; ruhan ezmoq. ◆ Sahrodagi bir xil manzara kishi yuragini qisib, uni diqqinafas qilib yuboradi. K. Yashin, „Hamza“ .

Antonimlari

ҚИСМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

qismoq
(см. также siqmoq)
1 давить, сдавливать, жать, сжимать, нажимать, пожимать; ущемлять, прищемлять; ◆ qoʻlni qismoq сдавить (сжать) руку; пожать руку; eshik barmogʻimni qisib oldi я прищемил палец дверью; ◆ yelkani qismoq пожать плечами; Chol "ixtiyor menda emas" degan kabi yelkasini qisdi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Старик пожал плечами, словно говоря; «это не в моей воле»; ◆ koʻz(ni)qismoq 1) прищуривать глаза, прищуриваться; qoʻshning koʻr boʻlsa, koʻzingni qis погов. если сосед твой слепой, прищуривай глаза; соотв. с волками жить, по-волчьи выть; 2) подмигивать, мигать; Gulsunbibi yashirincha koʻz qisib, qizining soʻzini maʼqulladi (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Гюльсунбиби, незаметно подмигнув, одобрила слова своей дочери; ◆ tilni qismoq (или tiymoq) держать язык за зубами;
2 стеснять, ограничивать; ◆ ovqatdan qismoq 1) ограничивать в еде; 2) экономить на пище;
3 притеснять; прижимать.