Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

so-vuq

Aytilishi

Etimologiyasi

SOVUQ I ' harorati past'. Barak s o v u h, de— razalar yaxlab holibdi (Ibrohim Rahim). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu sifat 'harorati pasay-' maʼnosini anglatuvchi sogʻï- feʼli-dan (Devon, III, 284; DS, 507) —q qoʻshimchasi bilan yasalgan: sogʻï- + q = sogʻïq. Bu soʻzning ikkinchi boʻgʻinida ï unlisi saqlangan, shu usul bilan bu sifat sogʻuq otidan farqlangan (ДС, 507). Afsuski, bunday farqlash keyinchalik davom ettirilmagan: ot bilan si — fat sogʻuq tarzida bir xil yozilavergan (ТРС, 544). Oʻzbek tilida gʻ undoshi v undoshiga, o unlisi â unlisiga, ï unlisi u unlisiga almashgan: sogʻï— + q = sogʻïq > sovïq > sâvuq.

SOVUQ II 'past harorat'. Kuz havosining suyak— larni zirhiratuvchi sovugʻiga haramay guzarda choyxoʻr koʻp edi (Mirzakalon Ismoiliy). Qadimgi tur — kiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot ' harora-ti pasay-' maʼnosini anglatuvchi sogʻï— feʼlidan (Devon, III, 284; DS, 507) -h qoʻshimchasi bilan yasalgan; qadimgi turkiy tildayoq bu soʻzning ikkinchi boʻgʻinida u unlisi talaffuz qilingan: sogʻï— + Q > sogʻuq (Devon, III, 284; DS, 507), shunday usul bilan bu ot sogʻïq sifa — tidan farqlangan. Afsuski, bunday farqlash keyincha — lik davom ettirilmagan: bu ot bilan sifat sogʻuq tar — zida bir xil yozilavergan (ТРС, 544). Oʻzbek tilida gʻ undoshi v undoshiga, o unlisi â unlisiga almashgan: sogʻuq > sâvuq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 ot Past harorat, past temperatura. ◆ Sovuq oyoqdan urar, Issiq — boshdan. Maqol . n ◆ Toshkentdan kelgan lektor "Oyda hayot bormi?" degan mavzuda leksiya oʻqib: -Oyda kechasi yuz gradus sovuq, kunduzi yuz gradus issiq boʻladi, — degandi. S. Ahmad, „Ufq“ . ◆ Albatta, yoʻl yaxshi boʻlib, jadalroq yurishsa, sovuq uncha bilinmas, lekin iz tush-magan yoʻldan yurish mushkul. O. Yoqubov, „Er boshiga ish tushsa“ .

Sovuq yemoq (yoki qotmoq) ayn. sovqotmoq. ◆ Birovning ishiga saratonda qoʻl sovuq qota-di. Maqol . n ◆ Kun issiq, pidjaksiz ketay deyman-u, kechasiga qolsam sovuq yemay, deb qoʻrqaman. Shuxrat, „Shinelli yillar“ . Sovuq olmoq (yoki urmoq) Sovuq qattiq taʼsir etib yoki muzlatib ishdan chiqarmoq, shikast-lamoq. ◆ ..Endigina avj olayotgan nihollarni bir kechada sovuq urdi. Gazetadan . Quruq (yoki qora) sovuq Havo ochiq yoki qor yogʻmay turgan vaqtdagi qattiq ayoz. ◆ Toshkentda.. oʻtkir quruq sovuq!.. Soqollarda, moʻylovlarda, kip-riklarda qirov. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Bir tundayoq qora sovuq gʻoʻzani urgan edi. Oybek, „O“ . v. shabadalar.

2 ot etn. Sovuqlik ovqatlarni koʻp is-teʼmol qilish natijasida organizm fao-liyatining susayishi. ◆ Sovuqni oshiradigan ovqat.

Sovugʻi oshdi 1) sovuqlik ovqatni yeyave-rib lanj boʻldi. Sovugʻing oshsa — davlat, Issigʻing oshsa — qiyomat. Maqol. sht -Sut-qatiqlaring sovugʻimni oshirib yuboryapti. Shaharda bozor yaqin edi, asal oldirib tu-rardim, — dedi. H. Nazir, Soʻnmas chaqmoq-lar; 2) koʻchma bezor boʻldi, koʻngliga urdi. Oʻzimiz ham yetimvachchalar orasida xoʻp chidam bilan oʻqidik-da, a? Qaysi birini koʻrmay, hali ham sovugʻim oshadi. P. Tursun, Oʻqituvchi.

3 Temperaturasi belgili chegaradan past yoki juda ham salqin, ayoz. ◆ Sovuq havo. Sovuq kun. shya Men esa darchadan toʻnib boqaman, Sovuq kuz tunidan maʼni chaqaman. A. Sher, „Qadimgi kuy“ .

4 sft. Harorati, temperaturasi past. ◆ Muzdek sovuq suv. sht Ichkilik deganni sovuq suvdek simirgan bilan uncha kayf qila ol-maysiz. A. Qodiriy, „Kichik asarlar“ . ◆ Sovuq shamol oqimi ham yuz terisiga salbiy taʼ-sir koʻrsatishi mumkin. "Saodat" .

5 Isitilmagan, qizitilmagan. ◆ Sovuquy. n ◆ Teatr binosi sovuq, tomoshabinlar palto va qalpoqlarda oʻtirishardi. Gazetadan . ◆ Sovuq, rutubatli xonamga shu kech Olib qaytdim iztirobingni. A. Oripov, „Yillar armoni“ .

6 Sovigan yoki sovitilgan, yaxna. ◆ Sovuq ovqat. sht Qodir uygʻondi, u haddan ta sh kari chanqagan edi, choynakda qolgan sovuq choyni shimirib, atrofiga qaradi. A. Qahhor, „Qa-notsiz chittak“ .

7 sft. koʻchma Oʻziga jalb qilmaydigan; yoqimsiz. ◆ Sovuq odam. Sovuq bashara. Oʻzi so-vuqning qiligʻi ham sovuq. Maqol . ◆ Quloqdan kirgan sovuq soʻz Koʻngilga borib muz boʻlar. Maqol . ◆ sht Bir vaqtlar dehqonlarga, deb ha-vas bilan qurdirgan bu uy-joy, gʻisht yotqi-zilgan keng supa., koʻziga sovuq, gʻarib, mungli koʻrindi. S. Nurov, „Narvoy“ . ◆ Qora qishda toʻy qilmay, Battar boʻlgur nokas gov, Bachcha-gʻarning aslida Feʼli sovuq ediyov. A. Oripov, „Yillar armoni“ . ◆ Qoʻying, Numonjon aka, qiz bolani qoʻltiqlab yurishni ham bilmaysiz-a! Biram sovuq, besoʻnaqaysiz. M. Boboyev, „Goʻzallik istab“ .

Turqi (yoki soʻxtasi) sovuq Gap-soʻzi, tashqi koʻrinishi bilan kishiga yoqmaydi-gan kimsa haqida aytiladigan ibora. ◆ E, meni endi koʻrayapsizmi, Muyassarxon, eski bilga-ningiz sassiq chol — soʻxtasi sovuq Nazar Yaxshiboyman-da. M. M . Doʻst, Lolazor.

8 Koʻngilga yoqmaydigan, xush kelmaydi-gan; qoʻpol, dagʻal. ◆ Sovuq hazil. Sovuq javob. Sovuq muomala. yaya ◆ [Yigit] Davron tomon yaqinlasharkan, sovuqqina iljaygancha: - Odam-ni qoʻrqitib yubordingiz, oka, — dedi. N. Qi-lichev, „Chigʻiriq“ . ◆ Poʻlat u [Husniddin] bilan juda sovuq salomlashdi — ensasi qotib, qoʻlininguchini berdi. Mirmuhsin, „Qahramon-noma“ .

9 Yoqimsiz, koʻngilsiz, noxush. ◆ Sovuq xabar. yaya ◆ Yodimga uning oʻsha qisqa, lekin me-ning eng aziz his-tuygʻularimni yanchib tash-lagan sovuq maktubi tushdi. O. Yoqubov, „Ikki muhabbat“ . ◆ Mashriqiy bu sovuq xabarni eshitgach, bagʻri oʻtda yonib, nima qilishini bilmay, Suriya bilan birga tushgan rasmidan Suriyani qirqib olib, yoqib yubordi. Mirmuhsin, „Qahramonnoma“ .

Sovuqurush siyos. Mamlakatlar oʻrtasida-gi munosabatlarda turli yoʻl va vositalar bilan keskinlik, dushmanlikni kuchayti-rishga qaratilgan siyosat.

Sinonimlari

Antonimlari

СОВУҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

OʻTIL

Sifat

sovuq

Tillar

Turkcha: soğuk

Ruscha _ru

sovuq
1 холодный; морозный, свежий (о погоде); // холодно; свежо; // холод, мороз; холода, морозы; ◆ sovuq suv холодная вода; ◆ sovuq havo холодная погода; ◆ uy sovuq в комнате холодно; ◆ sovuq oqim геогр. холодное течение; ◆ sovuq kunlar морозные дни; ◆ sovuq qutbi полюс холода; ◆ sovuq tushuvi bilan с наступлением холодов; ◆ ha, bay-bay, sovugʻi tushkur-ey! ай да мороз!; ну и морозец!; ◆ goh isitmasi tutdi, goh sovugʻi chiqdi его бросало то в жар, то в холод; ◆ qora sovuq (букв. чёрный мороз) морозы без снега; ◆ qoʻlimni sovuq oldi я отморозил (себе) руки; ◆ olmani sovuq urdi яблоки побило морозом; ◆ sovuqqa chidamli морозоустойчивый; ◆ sovuq yemoq или sovuq(qa) qotmoq мёрзнуть, зябнуть, замерзать; ◆ sovuq (qa) qotirmoq держать на холоде, морозить, заставлять мёрзнуть;
2 перен. неприятный, неприглядный, непривлекательный, отталкивающий, антипатичный; холодный; сухой; грубый; // холодно; сухо, неприветливо; грубо; отталкивающе; ◆ sovuq odam неприятный человек; ◆ koʻrinishi sovuq несимпатичный; неприятной наружности; ◆ sovuq gap сухие, холодные слова; ◆ gapi sovuq odam неприятный (в разговоре) человек; грубиян; ◆ sovuq xabar неприятная весть; ◆ sovuq muomala холодное отношение; неприветливое обращение; ◆ sovuq munosabatlar urushi полит. (букв. война холодных отношений) холодная война; ◆ bizni sovuqqina qarshi oldi он холодно (неприветливо) встретил нас; ◆ koʻzimga sovuq koʻrindi он мне показался неприятным, отталкивающим; ◆ issiq-sovuq см. issiq; ◆ ishga sovuq qaramoq халатно относиться к делу (к работе); ◆ sovugʻim oshib ketdi 1) я слишком много употреблял низкокалорийной пищи (см. sovuqlik 3); 2) перен. мне претит, меня тошнит, коробит (от кого-чего-л.);
3 этн. в узбекской народной медицине - слабость организма, возникшая вследствие употребления пищи преимущественно из категории sovuqlik (см. sovuqlik 3); ◆ sovugʻi oshdi 1) он ослаб, ему неможется; 2) перен. он переживает, его корёжит (напр., при воспоминании о чем-л. неприятном); ◆ sovuq mijoz odam человек, предрасположенный к пище из категории sovuqlik (см. sovuqlik 3).