uch

Oʻzbekcha (uz)

uch I

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

uch

Etimologiyasi

UCH I 'boshlanish qismi’. Tayohning u ch i boʻlma, oʻrtasi boʻl (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham ngunday maʼnoni anglatgan bu ot dastlab u:ch tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, I, 611); oʻsha davrlardayoq u: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (Devon, I, 79; DS, 603): u:ch > uch.

UCH II ’ikki bilan toʻrt oraligʻidagi butun sanoq son’. U ch kundan beri isitmasi tushmaydi. Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz üch tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, I, 641; ПДП, 440;

Devon, I, 71; DS, 621); oʻzbek tilida ü unlisining yum — shoqlik belgisi yoʻqolgan: üch > uch.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Narsalarning ingichkalashgan, oʻtkir tomoni. ◆ Nayza uchi. Xanjar uchi. Kr-ziqning uchi. Ignaning uchi. Tikan zahri — uchida, dushman zahri — ichida. Maqol. n ◆ Juvon Sidiqjondan pichoq soʻrab olib, ik-kita bodring archidi, birini oʻzi tishlab, ikkinchisini pichoq uchida Sidiqjonga uzatdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Mir-zakarimboy soqolining uchini barmoqlari bilan chimtib, kulib qoʻydi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

2 Yogʻoch, ip, sim va b. ensiz, uzun narsalarning tomonlaridan biri, bir tomon oxiri, boshi. ◆ Tayoqning uchi. Arqonning uchi.

20—Oʻzbek tilining izoqli lugʻati

n ◆ Yana bir yigit darvozaga tirmashib chiqayotir, pastda ikkitasi bir-birining yelkasiga chiqib, uzun alvonning uchini unga uzatishga urinmoqda. A. Muxtor, „Opa-sin-gillar“ . ◆ Aravadagshgar darrov tushib, koʻchaning ikki uchiga qarabketdi. M. Ismoiliy, „Far-gona t“ . o.

3 Narsalarning oʻzi birikkan, oʻrnashgan joydan tashqari yoʻnalgan tomoni, oxiri. ◆ Barmoqning uchi. Choynak joʻmragining uchi. sht Akramjonni bir nav quchoqlagan boʻldim, juvonga esa qoʻlimning uchini berdim. A. Qahhor, „Ming bir jon“ . ◆ Uning yuzida, shun-day burnining uchida xoli bor. U. Umarbekov, „Yoz yomgʻiri“ . ◆ ..vafot etgan xolasini esladi va koʻzidan tirqirab chiqqan yoshini yeng uchi bilan artdi. I. Rahim, „Ixlos“ .

4 Chorburchak buyumlarning tomonlari tutashgan joyi, burchagi. ◆ Fanerning toʻrt uchi-dan ushlab koʻtarmoq. a ◆ Polvon yelkasiga tashlab chiqqan qiyigʻini oldi-da, ikki uchi-dan ushlab, bir-ikki aylantirdi. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ .

5 mat. Chiziqlarning yoki sirtlarning oʻzaro tutashib, kesishib, burchak hosil qil-gan nuqtasi.

6 Narsalarning yuqori qismi, tepasi, boshi. ◆ Minoraninguchi. Daraxtninguchi. Sim-yogʻochning uchi. tsh Teraklar uchida oʻynar qizi .1 'nur. Gʻayratiy. ◆ Bir kupi oʻrikning uchiga chi-qib.. atrofni tomosha qildim. Oydin, „Sa-dagʻang boʻlay, komandir“ . ◆ Devorga tashqari-dan qoʻysh!gan keng narvonlarning uchlari xiyol chiqibturardi. P. Qodirov, „Yulduzli tunlar“ .

7 koʻchma Biror narsaning boshlanish qis-mi, boshi. ◆ Sir(ning) uchini soʻz ochar. Maqol . m ◆ U \ Elmurod] hali bu muvaffaqiyatning faqat uchigina ekanini hech bir unutmadi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ . ◆ Nuri bu voqeaning uchini eshitgan hamon bezgakday qaltirab ketdi.. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

Oyoq uchida (yoki uchi bilan) koʻrsatmoq Nazar-pisand qilmaslik, mensimaslik. ◆ Ammo muomalasi dagʻal.. odamlarni oyoq uchida koʻrsatadi. H. Nazir, „Koʻkterak shabadasi“ . [ ◆ Nuri] Kambagʻal, hatto oʻrtahol oila qiz-larini oyoq uchi bilan koʻrsatar.. edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Til uchida Istar-is-tamas, shunchaki yoʻli uchun. ◆ -Keling, — dedi boshqaruvchi til uchida. "Mushtum" . ◆ - Tsh uchida aytgan ekansiz-da bu gapni. -Nega til uchida boʻladi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Uch bermoq 1) koʻrinish bermoq, paydo boʻlmoq, yuzaga kelmoq. ◆ Kunlar oʻtdi. Opa-ning obrazi uch bera boshladi. Sh. Xolmirzayev, „Ogʻir tosh koʻchsa“ . ◆ Kun endi uch berib, qoyalarda jilolanar, tiniq osmon shishaday yaltillab, bu manzaraga yana bir koʻrk bagʻishlamoqda edi. S. Karomatov, „Bir tomchi qon; 2) belgi ber-moq, ochilmoq, oshkor boʻlmoq“ . ◆ Nariroqqa bo-rib, bu jumboq tasodifan uch berdi. H. Nazir, „Koʻkterak shabadasi“ . Uchini chiqarmoq Boshlangʻich, belgi tarzidagi maʼlumot ber-moq; shipshimoq. ◆ Oramizda qoladigan gap bor, azizim! Faqat sizgagina uchini chiqarishim mumkin. Sh. Rashidov, „Boʻrondan kuchli“ . ◆ Joʻrt-taga ochiq aytmadim. Lekin xayrlashayotib, uchini chiqargandim, shunga ham bir sapchib tushdi. O. Yoqubov, „Bir felyeton qissasi“ . Uchchiga chiqqan Eng ashaddiy, oʻtaketgan. ◆ Ayyorlikda uchchiga chiqqanman, deb maqtansam yolgʻon emas.. Oybek, „Ulugʻ yoʻl“ . ◆ Oʻzi borib turgan igʻvogar, uchchiga chiqqan materialchi, pis-miq odam. "Mushtum" . Xamir uchidan patir q. patir. Qalam uchi Yozilgan, yozib eʼlon qi-lingan narsa uchun beriladigan haq. ◆ Manavi osonliqni qarang, taqsir. Qalam uchisiga boʻz-ni uzatdim, olmaydi. A. Qodiriy, „Mehrobdan chayon“ . Qoʻl uchida 1) astoydil emas, is-tar-istamas. ◆ Bu yigitni hech koʻrmagan edi, malol oldi shekilli, qoʻl uchida soʻrashib, qizga savol nazari bilan qaradi. "Mushtum"; 2) nochor holda, „yengil-yelpi“ . ◆ Endi sen qoʻluchida qshyudigan tirikchiliging uchun kecha-kunduz kapitalistshrga ishlashing kerak. Yo. Xaimov, „M“ . Rahmon, Hayot-mamot.

uch II

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

uch

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

snq. son 1 3 raqami va shu raqam bilan ifodalangan son, miqsor. ◆ Uch karra uch toʻqqiz. Uch yil burun. Uch oydan keyin. Bir boʻlgan, ikki boʻlmay qolmas, Ikki boʻlgan, uch boʻlmay qolmas. Maqol . ◆ sht Ertasiga soat birda uch partizanni koʻmish marosimi boʻldi. A. Qahhor, „Oltin yulduz“ . ◆ Sobirjon ovchilar inʼom qilgan ikki quyon va uch oʻrdakdan bir quyon va ikki oʻrdakni Asqar otaga berdi. A. Qahhor, „Xotinlar“ .

2 Besh balli baho tizimida oʻzlashtirish "qoniqarli", "oʻrtacha" degan maʼnodagi baho. ◆ Uning bahosi — uch. Bu insho uchun uch qoʻysa boʻladi.

3 etn. ayn. kiryuvdi. ◆ Cholning yostigʻi ta-gidan topilgan pul uni koʻmib kelishgagina yetdi. Hali bu yoqda uchi, yettisi, yigirmasi, fotihaxonligi.. va hokazolar bor. M. Osim, „Tilsiz guvoh“ .

uch III

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

uch

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

din. etn. Uchiga paxta oʻrab, yogʻlab, marhum arvohiga atab payshanba, juma oq-shomlari yoqib qoʻyiladigan choʻp. ◆ Uch oʻramoq. Uch yoqmoq.

Antonimlari

УЧ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Sifat

uch

Ruscha _ru

uch I
1 конец; ◆ tayoqning oʻtkir uchi острый конец палки; ◆ arqonning uchi конец верёвки; ◆ Opa koʻz yoshini roʻmolining uchi bilan artdi (А. Ќаћћор, «Сароб») Старшая сестра вытерла слёзы краешком своего платка;
2 кончик, остриё, наконечник; ◆ nayza uchi остриё (наконечник) копья; остриё штыка; ◆ qalam uchi 1) остриё карандаша, 2) плата (за написание заявления и т. п.); 3) гонорар; ◆ igna uchi кончик (остриё) иглы; ◆ til uchi кончик языка;
3 вершина, верхушка, макушка; ◆ burchak uchi мат. вершина угла; ◆ daraxt uchi верхушка дерева; ◆ 

• uning jahli burnining uchida turadi разг. (букв. его гнев находится на кончике носа) он раздражительный, вспыльчивый человек; ◆ til uchida turmoq вертеться на языке; ◆ qoʻl uchi bilan разг. небрежно, спустя рукава; ◆ qoʻl uchi bilan kun koʻrmoq (или kechirmoq) еле сводить концы с концами; ◆ oyoq uchida yurmoq 1) ходить на цыпочках; 2) еле ходить (о больном); ◆ oyoq uchida turmoq стоять на цыпочках; ◆ shamning uchi фитиль, светильня; ◆ gapning uchini chiqarib qoʻymoq упомянуть вскользь (о чем-л.), намекнуть (на что-л.); ◆ uch(ch)iga chiqqan неодобр. заядлый, отпетый, оголтелый; ◆ uch (ch)iga chiqqan muttaham форменный плут; отъявленный мошенник.
  

uch II
1 три; ◆ uch karra uch - toʻqqiz трижды три - девять; ◆ oʻndan uch три десятых; ◆ uch kishi три человека; shivirlashgan uch boʻlsa, sir yotmas посл. если трое шепчутся, тайна не сохранится;
2 в сочетании с рядом существительных образует сложные существительные; ◆ uch oyoq треножник; ◆ uch had мат. трёхчлен;
3 в сочетании с рядом прилагательных образует сложные прилагательные; ◆ uch balli shamol трёхбалльный ветер; ◆ uch burchakli shakl треугольная фигура; ◆ uch boʻgʻinli soʻz трёхсложное слово; ◆ uch yillik plan трёхлетний план; ◆ uch oylik chaqaloq трехмесячный ребёнок;◆ uch soʻmlik qogʻoz (или pul) трёхрублёвка, трёхрублёвая бумажка.

uch III
этн. фитилёк на палочке, зажигаемый в честь духов умерших по вечерам в четверг или пятницу; ◆ uch yoqmoq зажигать фитилёк.

Raqam

uch

Tillarda

Raqam

• Olmoncha: drei
• Kurdcha: sê, sisê
• Ozarbayjoncha: üç
• Katalancha: tres
• Qrim-tatarcha: üç
• Fransuzcha: trois
• Inglizcha: three
• Ispancha: tres
• Gagauzcha: üç
• Yaponcha: 三 (san)
• Italyancha: tre
• Lotincha: tres
• Niderlandcha: drie
• Turkmancha: üç
• Turkcha: üç
• Uygʻurcha: üch