по

Ruscha (ru)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

по

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

по I предлог с дат.
1 harakat biror narsa ustida yoki yoqasida boʻlganini ifodalaydi: ustiga, ustida, ustidan; boʻylab, yoqalab kabi; ◆ разбросать книги ~ столу kitoblarni stol ustiga qalab tashlamoq; ◆ идти ~ дороге yoʻldan bormoq; ◆ спускаться ~ лестнице zinadan tushmoq; ◆ летать ~ воздуху havoda uchmoq;
2 koʻp boriladigan (qatnaladigan) joyni koʻrsatadi: ◆ ходить ~ театрам teatrma-teatr yurmoq; ◆ бегать ~ магазинам magazinma-magazin yugurmoq;
3 harakat kimga yoki nimaga yoʻnalganligini (kim yoki nima haqida ekanligini) ifodalaydi: ◆ скучать ~ отцу otasini sogʻinmoq;
4 narsa yoki faoliyat turini, sohasini koʻrsatadi: boʻyicha, sohasida kabi; ◆ чемпион ~ шашкам shashka boʻyicha chempion; ◆ хлопотать ~ хозяйству xoʻjalik ishlari bilan ovora boʻlmoq; ◆ исследование ~ физике fizikadan tadqiqotlar; ◆ книга ~ математике matematika boʻyicha kitob; ◆ встреча ~ футболу futbol musobaqasi, futbol boʻyicha musobaqa;
5 yoʻnalishni ifodalaydi; ◆ плыть ~ течению oqim boʻylab suzmoq; ◆ идти ~ следам зверя vahshiy hayvon izidan bormoq;
6 biror narsaga muvofiq, binoan, koʻra; biror narsa yuzasidan (boʻyicha); ◆ ~ мирному договору tinchlik bitimiga muvofiq; ◆ поступать ~ закону qonunga koʻra ish tutmoq; ◆ работать ~ плану plan boʻyicha ishlamoq; ◆ ~ моим часам mening soatim boʻyicha;
7 sababli, tufayli, sababdan, boʻlgani uchun; ◆ жениться ~ любви sevib (yoki sevgani uchun) uylanmoq; ◆ он не приехал ~ болезни u kasalligi tufayli kelmadi; ◆ ~ нашей вине bizning aybimiz bilan (yoki aybimiz tufayli);
8 orqali, vositasi bilan; ◆ послать ~ почте pochta orqali yubormoq; ◆ сообщить ~ радио radio orqali (yoki radio vositasida) xabar bermoq;
9 tomondan, jihatdan; koʻra, boʻyicha; ◆ родственник ~ матери ona tomonidan qarindosh;
10 maqsadida, maqsadidagi, maqsadiga qaratilgan; ◆ операции ~ овладению вражескими позициями dushman pozitsiyalarini qoʻlga kiritish (ishgʻol qilish) maqsadidagi operatsiyalar;
11 vaqt meyorini, paytni ifodalaydi; ◆ ~ утрам har kuni ertalab; ◆ ~ месяцам har (qaysi) oyda, oylab; ◆ цыплят ~ осени считают посл. joʻjani kuzda sanaydilar;
12 biror narsaning miqdorini yoki narxini ifodalaydi: ◆ клевать ~ зёрнышку donalab choʻqimoq; ◆ ~ рублю штука donasi bir soʻmdan;
13 вин. yoki дат. padejlardagi sonlar bilan birikib nechtalab yoki qanchadan ekanini ifodalaydi; по два (две) ikkitalab, ikkita-ikkita boʻlib, ikkitadan; по трое uch kishi-uch kishi boʻlib; uchovora; ◆ ~ одному bittalab, bittadan, bitta-bitta; ◆ ~ двадцати yigirmatalab, yigirmalab; yigirmatadan; ◆ ~ пятисот besh yuzlab, besh yuztalab, besh yuzdan; ◆ ~ полторы bir yarimtadan.

по II с дат. i вин. jihatdan; ◆ первый ~ величине miqdor jihatidan (miqdoran) birinchi; ◆ отличный ~ качеству sifat jihatidan alo; alo sifatli; ◆ крестьянин ~ происхождению kelib chiqishi jihatidan dehqon; ◆ человек ~ имени Михаил Mixail ismli kishi.

по III с вин. ...ga qadar, -gacha]] ; ◆ ~ июнь включительно iyulgacha; iyunʼ oyini ham qoʻshib hisoblaganda; ◆ ~ локоть tirsakkacha; ◆ стоять ~ пояс в воде belgacha suvga botib turmoq.

по IV с предл. soʻng, keyin; bilanoq; ◆ ~ истечении срока muddati tugagandan keyin, muddati tugashi bilanoq; ◆ ~ миновании надобности ehtiyoj (zarurat) qolmagandan keyin.

по... приставка
I fe'lning old qoʻshimchasi boʻlib: </br1) ish-harakatning boshlanishini ifodalaydi; побежать chopib ketmoq, поползти oʻrmalab ketmoq; 2) ish-harakatniig bir oz, andak, sal davom etishini ifodalaydi; поработать bir oz ishlamoq; поспать sal mizgʻib olmoq, побегать bir oz chopmoq (yugurmoq); 3) -ыва , -ива suffikslari bilan ish-harakatning takroriyligini ifodalaydi: позванивать hadeb qoʻngʻiroq qilavermoq, покрикивать qichqiravermoq; 4) ish-harakatdagi birgalikni ifodalaydi: попрятаться bekinishmoq.

II quyidagi manolarni ifodalovchi ravish, sifatlar yoki ot yasaydi: 1) sifat, belgi yoki miqdorning bir oz (ozgina, sal) kuchayganligini bildiradi: помягче yumshoqroq, поближе yaqinroq, побольше koʻproq, sal koʻp; 2) koʻrsatilgan narsalardan har biriga oidlikni yoki muvofiqlikni, moslikni bildiradi: подекадный dekadalar boʻyicha, подоходный daromadga qarab (olinadigan); 3) biror voqeadan keyingi paytni bildiradi: посмертный vafotidan keyingi; 4) biror joyga yaqinlikni, yopishganlikni bildiruvchi sifat va ot yasaydi: пограничный chegara yaqinidagi, chegara atrofidagi, chegaraga yopishgan; Поволжье Volga boʻyi; Volga boʻyidagi yerlar.

III с притяжат. мест. egalik olmoshlariga qoʻshilib, "falonchining fikriga (xohishiga, istagiga) muvofiq" kabi manoni ifodalovchi ravish hosil qiladi: ◆ ~-моему meningcha, mening fikrimcha; ◆ ~-твоему seningcha, sening fikringcha.

IV sifatlarga va "и" bilan tugallanadigan ravishlarga qoʻshilib, "falon tarzda (usulda)" yoki "falon narsaga oʻxshab" kabi manolarni ifodalovchi ravish yasaydi: жить ◆ ~-новому yangicha yashamoq, yangichasiga yashamoq; говорить ◆ ~-русски ruscha gapirmoq; работать ◆ ~-злобински zlo-binchasiga ishlamoq.