turmoq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

tur-moq

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Oyoq uzra tik vaziyatda boʻlmoq. ◆ Oyoq uchida turmoq. Saf tortib tur-moq. Koʻcha boshida turgan yigit. Tiz choʻkib yashagandan tik turib oʻlgan yaxshiroq. Ma-qol . n ◆ [Yoʻlchi\ Qoʻl qovushtirmadi, qanday-dir xomushlik, beparvolik bilan jimgina turdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Kirsam, Qoʻqonga ketgan Hayum ponsad uch-toʻrt yigi-ti bilan qushbegining qarshisida turibdi. A. Qodiriy, „Oʻtgan kunlar“ .

2 Biror joy-makon, vaqt, holatda mav-jud boʻlmoq. ◆ Tokchada turgan soat. Koʻcha che-tida turgan mashina, m ◆ Madrasa tomi qirrasida turib, pastdan paqirda arqon bilan suv tortib olayotgan yigit.. gʻisht tarashlab oʻtirgan keksa odamga oʻzga tilda bir nima dedi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Oʻq otish nuqtalarida qorovul pulemyotchilar turibdi.. T. Rustamov, „Mangu jasorat“ . ◆ Bir haf-ta turgan boʻlsak, har kuni oltmish xonadon-dan dasturxon chiqadi. "Oʻzbekiston qoʻriq-lari" . ◆ Biz katta ishlar, ulugʻ oʻzgarishlar arafasida turibmiz. Sh. Rashidov, „Yangi yer haqida soʻz“ . ◆ Askarlarimiz dadwi turib, dush-manga talafot yetkazar edilar. Gazetadan . ◆ Bizning gapimizni ikki qilmaysiz, nima xizmat boʻlsa, belni bogʻlab shay turasiz. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . ◆ Inson qalbida ulugʻ va savobli ishlarni qilish istagi bormi, u tek turolmaydi. Gazetadan .

3 Biror joy-makonda istiqomat qil-moq, hayot kechirmoq; yashamoq. ◆ Mullajon ama-kim bozorga shunday yaqin Gulzorobod mahal-lasida turadilar. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . ◆ ..sakson uchga kirgan amakimiz borlar. Sha-harda turadilar. R. Fayziy, „Choʻlga bahor keldi“ . ◆ Vaqqos otaning bu yil qishloqda ishi koʻp boʻlgani uchun Omil ham Nodirlarnikida turadigan boʻldi. S. Yunusov, „Kutilmagan xazina“ .

4 Umr koʻrmoq, yashamoq; yashab ketmoq. ◆ Dunyo turguncha turing. Shu ayol bilan ikki ysh 1◆  turdi. Toʻngʻich farzandi turmadi. n ◆ [Kumri\ Bolasi turmay-turmay, yakka-yolgʻiz arzandasi Tursunboyni, shamolni ham ravo koʻrmay, avaylab boqib katta qildi. S. Ahmad,

</a>^uFk„

5 Oʻzi birikib kelgan soʻz anglatgan joy, soha, vazifa va sh.k. da ishlash, shunday ish-vazifani bajarish maʼnosini bildiradi. ◆ Mudofaada turmoq. Qorovul turmoq. n ◆ Tishdan qaraganda eski, koʻrimsiz, lekin katta, sermol doʻkonda Mirzakarimboy bilan Salimboyvachcha turar edi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

6 Kutgan holda boʻlmoq, boʻlishi, yuz berishi, kelishi umidida boʻlmoq, shu maq-sadda oʻzini tutmoq. ◆ Bir oz turaylik-chi, zora kelib qolsa. Shuncha turdik, yana sabr qi-laylik-chi, ishimiz yurishib qolar.

7 Ishlatilmay, sarflanmay, buzilmay, oʻz mavjud holatida boʻlmoq; saqlanmoq. ◆ Yuborgan narsalaring hammasi turibdi. Qirqma qovun koʻp turadi. Kartoshka, sabzi kabi mahsulotlar maxsus oʻralarda yaxshi tu radi.

8 Navbatda, qatorda mavjud boʻlmoq; bor boʻlmoq. ◆ Chorvadorlarimiz oldida juda mu-him vazifalar turibdi. Gazetadan . ◆ Bugungi kunda insoniyat oldida nihoyat muhim muam-mo turibdi, u ham boʻlsa, Yer yuzida tinchlik-ni saqlab qolish. Gazetadan . ◆ Sizlarning ol-dingizda dehqonchiliklaringizni yoʻlga qoʻyib yuborish vazifasi turadi. 3. Said, „N“ . Safarov, Tarix tilga kirdi.

9 Oʻzi birikib kelgan soʻz anglatgan daraja, mavqe, qiymat va sh.k. ga egalikni bildiradi. ◆ [Yormat] Hammasini tushuntir-di: ot, arava besh ming soʻm turadi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Bizning jamiyatimizda inson nurdek pokiza, nondek aziz, u har qan-day boylikdan yuqori turadi. Gazetadan .

10 Yotgan, oʻtirgan va sh.k. holatdan gav-dasini tik holatga olmoq, qaddini tik-lamoq. ◆ U vannada qancha yotgani bilan dili ravshan tortmasligini bilib, oʻrnidan tur-di. M. Xayrullayev, „Tilla marjoy“ . ◆ Shiyponda oʻtirgan Nodir bobosini koʻrib, shoshib oʻr-nidan turdi-yu, koʻngli buzilib, salom be-rishniyam unutdi. S. Yunusov, „Kutilmagan xazina“ .

11 Uygʻonib, oʻrnidan qoʻzgʻalmoq, oʻrnini tark etmoq. ◆ Meʼmor barvaqt turib, uch shogirdi bilan birga tashqari hovlida nonushta qildi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . ◆ Er-talab bulbullarning xonishidan barvaqt turib, uzumzor, paxtazorlarni aylandik. Shukrullo, „Javohirlar sandigʻi“ .

12 koʻchma Harakatga kelmoq, qoʻzgʻalmoq, koʻtarilmoq (shamol, chang-toʻzon va sh.k. haqida). ◆ Keyin dovul turdi.. Moʻytanlar qocha boshladi. A. Muxtor, „Qoraqalpoq qissasi“ . ◆ Shamol turdi, chinor yaproqlarining soyasi titray boshladi. Gazetadan .

13 yord. fl. vazifasida. Ravishdoshning -(i)b, -a/ -y qoʻshimchali shakllari bilan qoʻllanib, yetakchi feʼl bildirgan harakatning davom-liligi, vaqtinchalik harakat ekani va b. maʼnolarni bildiradi. ◆ Qatnab turmoq. Soʻrab turmoq. Baqrayib turmoq. Ishlab turmoq. n ◆ Eshik ochiq boʻlgani uchun ichka-ridan futbol kommentatorining uzuq-yuluq ovozi eshitilib turardi. F. Musajonov, „Nozik masala“ . ◆ Sartaroshlik yomon kasb emas. Oppoq xalapʼgarni kiyib, atir-upalar hidi burqirab turgan ozoda xonada oʻtirasan. E. Raimov, „Ajab qishloq“ .

Bir oz turib Bir ozdan soʻng, birpas oʻtib. ◆ -Oʻqimasang, oʻqimassan. — Keyin bir oz turib soʻradilar: -Haydavordimi ? E. Raimov, „Ajab qishloq“ . Borib turgan q. bormoq. Kurakda turmaydigan q. kurak. Oyoqqa turmoq 1) oyoqqa tayangan holda turmoq, qoʻzgʻalib tik turmoq. U ◆ nutqini.. tugatganda, butun zal oyoqqa turib, gulduros qarsak chaldi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari; 2) sogʻayib qaddini rostlamoq, turadigan-yuradigan boʻlmoq“ . ◆ Xurramov shifo joylarida uzoq davolanib, oxiri oyoqqa turdi. Nazarmat, „Joʻrlar baland sayraydi“ . Turgan ran Biror ish, voqea-hodi-saning soʻzsiz yuz berishi-bermasligini, aniqligini qayd etadi. ◆ Masʼul lavozimdagi xodim yetti oʻlchab, bir kesmasa, uning xato-si qimmatga tushishi turgan gap. Gazetadan . Turib olmoq Biror talab, daʼvo va sh.k. dan qaytmaslik, faqat oʻshani qimoya qilmoq. ◆ Bormayman, deb turib oldi. n ◆ Men [oʻqi-mayman deb] soʻzimda turib oldim. E. Raimov, „Ajab qishloq“ . U yoqda tursin Faqat ugina (unigina) emas, hatto.. ◆ Koʻrqoq odam jangda oʻzini yoʻqotib qoʻyishi ayon, hujum u yoqda tursin, oʻzini himoya qilishni ham unutadi. T. Rustamov, „Mangu jasorat“ . ◆ Meʼmor.. hozir tunda Ark tomon borish u yoqda tursin, sha-har koʻchalarida yurish ham mushkul ekanini tushundi. Mirmuhsin, „Meʼmor“ . Qarab tur-moq (yoki oʻtirmoq) 1) sinchiklab qaramoq, razm solmoq, tikilmoq. -Qiziq! — ◆ dedi ho-kim cholga qarab turib. Uning soʻzi ohangida masxaralash ham bor edi. M. Ismoiliy, „Far-gʻona t“ . o.; 2) biror kimsa yoki narsaga koʻz-quloq boʻlib turmoq yoki parvarish qilmoq. ◆ Men bolaga qarab turdim, onasi non yopdi. shya Saroyda birmuncha mollarimiz boʻlar edi. [Hasanali] Saroyda mollarga qarab turadir. A. Qodiriy, Oʻtgan kunlar; 3) (asosan boʻ-lishsiz shaklda) Ish-mashgʻulotsiz holda boʻl-maslik, biror narsa qilmay, jim holatda boʻlmaslik. ◆ Siz uy solsangiz, men ham qarab turmayman. yaya \ Yoʻlchi:] Men qarab turma-dim: poda boqdim, oʻroqchilik qildim, otbo-qar boʻldim. Oybek, Tanlangan asarlar; ◆ [Boy:\ Bittasi manmi? Bittasi Shoyunus karvonmi? Har kimning karmoni oʻziga maʼlum. Ammo bizlar qarab turmaymiz, qoʻldan kelgancha, hukumatga yordam beramiz. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Qil ustida turmoq Jid-diy xavf ostida boʻlmoq, halokat yoqasida boʻlmoq. ◆ Uning hayoti qshg ustida turardi. O. Yoqubov, „Diyonat“ .

Antonimlari

ТУРМОҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Feʼl

turmoq turmoq

• Turkcha: ayağa kalkmak

Ruscha _ru

turmoq I
1 стоять; находиться (где-л.); ◆ oyoq ustida turmoq стоять на ногах; qimirlamay (или qimir etmay) ◆ turmoq стоять неподвижно, не шевелясь; stol uy oʻrtasida turibdi стол стоит (находится) посреди комнаты; sen shu yerda tur ты постой здесь, ты побудь здесь; quyosh tikkada turibdi солнце стоит в зените; ◆ hokimiyat tepasida turmoq стоять у власти; oldimizda katta vazifa turibdi перед нами стоит большая задача; yangi maktab uchun bino qurish masalasi turibdi стоит вопрос о постройке нового здания для школы;
2 быть, иметься (где-л.), храниться (где-л. или у кого-л.); kitobingiz menda turibdi ваша книга находится (хранится) у меня; Xoʻjayinda mening haqim turibdi hali (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон) Мой заработок за хозяином (т. е. хозяин пока что не отдал заработанные мною деньги); uning qoʻlida pul turmaydi у него деньги не держатся;
3 быть, жить, жительствовать, обитать, пребывать; turistlar bu yerda uch kun turdi туристы пробыли здесь три дня; men Toshkentda ikki yil turdim я жил в Ташкенте два года; siz qayerda turasiz? где вы живёте?; где вы обитаете?;
4 вставать, подниматься; ◆ oʻrindan turmoq 1) вставать с места; tur oʻrningdan! встань!; 2) вставать, подниматься с постели; erta yot, erta tur ложись (спать) рано и вставай рано; u kasaldan yaqinda turdi он (только) недавно оправился от болезни; bemor yotganidan (или yotganicha) turmadi больной как слёг, так и не встал (т. е. умер); ◆ oyoqqa turmoq 1) вставать, становиться; 2) перен. становиться на ноги; оправиться;
5 подниматься, начинаться; qattiq shamol turdi поднялся сильный ветер; boʻron turdi поднялась буря; yurt puflasa - shamol turadi посл. если дунет народ - поднимется ветер;
6 жить, существовать, здравствовать; dunyo turguncha turing живите, пока существует вселенная; живите долгие и долгие годы; uning bolasi turmaydi у неё дети не живут (т. е. умирают); uzoq turadigan qovun долго хранящаяся дыня;
7 стоять, пробивать; ◆ postda turmoq стоять на посту; u koʻp yildan beri magazinda turadi он многие годы находится (на работе) в магазине;
8 находиться, состоять (при ком-чём-л.); u bizning tashkilotimiz hisobida turadi он состоит на учёте в нашей организации; ◆ zapasda turmoq состоять в запасе; otam mening qaramogʻimda turadi отец находится на моём иждивении;
9 стоить; kitob besh soʻm turadi книга стоит пять рублей; bu gazlama qimmat turadi эта ткань дорого стоит;
10 с деепр. на -(i)b другого глагола означает постоянство, регулярность, повторяемость или длительность действия: soat yurib turibdi часы идут; bu ariqda suv qishin-yozin oqib turadi в этом арыке зимой и летом (постоянно) течёт вода; tez-tez kelib turing почаще приходите; men uni har kuni koʻrib turaman я его каждый день вижу; bu yerda nima qilib turibsan? чего ты здесь стоишь?; что ты тут делаешь?;
11 сочетаясь в форме деепричастия с деепричастием другого глагола, передаёт действие в настоящем времени: ishlab turib работая; ishlab turib oʻqimok (букв. работая учиться) учиться без отрыва от производства; yoʻlda kela turib sizni esladim будучи в пути, я вспомнил о вас; u felyetonni oʻqib turib, birdan kulib yubordi читая фельетон, он вдруг засмеялся;
12 в сочетании с именами образует сложные (составные) глаголы; u oʻz fikrida qattiq turdi он твёрдо стоял на своём (мнении); ◆ bekor turmoq бездействовать; bekor turguncha, bekor ishla см. bekor 2; ◆ ustun turmoq или ◆  yuqori turmoq превосходить; kuchlarimiz dushman kuchidan ustun turadi наши силы превосходят силы противника; ◆ yaxshi turmoq жить хорошо, жить в достатке; ◆ qattiq turmoq твёрдо стоять на своём; настоять на своём;
13 в форме деепр. входит в состав ряда сложных глаголов: turib bermoq выстоять, вытерпеть, выдержать; перенести; turib olmoq 1) стоять и не шевелиться; 2) перен. настаивать, твёрдо стоять (на своём); u oʻz fikrida qattiq turib oldi он твёрдо стоял на своём; turib qolmoq 1) простоять, стоять (долго) на ногах; 2) залежаться; turib qolgan mol залежалый товар; * ... u yoqda tursin или ... bir yoqda tursin не говоря уж о (том) ...; hozir shaxmat oʻynash u yoqda tursin, ovqat yeyishga ham vaqt yoʻq сейчас даже поесть некогда, не говоря уж об игре в шахматы; borib turgan см. bormoq; turgan gap см. gap I 2; ◆ ... oldida turmoq стоять перед ...; вот-вот...; того гляди, и ...; devor qulash oldida turibdi дувал (стена) вот-вот обвалится; poyezd joʻnash oldida turibdi поезд вот-вот тронется, поезд готов двинуться в путь; yurganda-turganda где бы он ни был, где бы он ни находился; yurganda-turganda u rus tilini oʻrganishga tirishdi он всё время (всюду) старался изучать русский язык; ◆ qil ustida turmoq (букв. стоять на волоске) 1) висеть на волоске; стоять на краю пропасти; 2) быть в нервном напряжении; нервничать, капризничать; tur, joʻna!, tur, yoʻqol!, tur, ket! уходи отсюда!, убирайся вон!; tur-ye! иди ты!, брось ты!, да ну, брось!

turmoq II
приглаживая (причёсывая) приподнять вверх (ресницы, брови, волосы и т. п.).